Het Paasgebeuren gezien in glas en lood RANG 1 1 w 1 '■•JO a I Het wonderlijke Paasei £)SE= *be vetsfia/wung. va/idems&ton^. Ba A- BI* h c U kunt niet ALLES weten fe' IJL t Wij 'A t .W7 M VRIJDAG 16 APRIL 1954 NIEUWSBLAD” „S N E E K E R ÖI.AD i v. door COBY MART1US Is dat een 2 <7 7 5 '7 Vriendelijk dank ie p7 46 ,4 r '1A in diverse fijne smaken. 32 cent per 100 gram. Geslaagd IMNIKKS uurglaJ ié verlopen Noch volhart hy md 5(Ian TVolck te leemn.ente doopen, Doer hel gnrnmelt om dun man, $oo vol vver ali boelvaerjich Ij 3ie helt QxnKunjt kroon» aerdich. jarwi tijger? W A f i AK. Ingez. Mededeling. A dvertentia neke op zijn bed had gelegd. haar niet de zij 3 I 9 io 6 Advertentie I.M. 13 ll'r 12 16 i5 20 19 22 '2.1 ^3 [26 29 30 31 26 ■32 V. 33 37 36 .5 39 40 42 4l ■7 50 ■9 51 ,52 A\\ 53 Wie maakte ze? o „IK TREED BINNENEerst maakt de volkomen verblinding dat ik niets zie dan lichtende violetten; dan, langzaam-aan, onderscheidt mijn Nik een onmete lijke bogenrij, als een spitse tegenboog, die verschijnt boven de kapitelen der pij lers”, aldus schreef de beeldhouwer Auguste Rodin in zijn „Cathédrales de France”, over zijn eerste indruk van het interieur van de kathedraal te Chartres. Over deze „lichtende violetten” willen wij het hebben, want met deze violetten bedoelde de beeldhouwer: de totaalindruk, die de gebrandschilderde ramen dat eerste ogenblik op hem maakten. Een ieder onder ons heeft, in kerken of openbare gebouwen, wel eens stilgestaan bij de glas in loodramen om, als het zonlicht erop speelde, te genieten van de tintelende kleurenweelde welke zij tentoonspreiden. En onwillekeurig zal dan wel eens de vraag opgekomen zijn: „hoe komt zo’n geweldig werk tot stand” of „hoe is deze ku st ontstaan?” En..., heeft Nederland naast vele schilders ook glas schilders voortgebracht?” Benedictijnen eerste glazeniers? 'Het eigenlijke glas in lood is histo risch *na te gaan tot in de 10e eeuw, waarbij Duitsland en Frankrijk elkaar Dirck en Wouter Crabeth, de in dit artikel genoemde schilders der glazen van de St. Janskerk. Tekening naar een fragment v. kopergravure van Hendrick Bary. Gedichten van Joost van den Vondel. Gekneusde eieren kan men, als ze nog niet te veel gekneusd zijn, koken, door bij het kookwater wat zeer scherp zout te doen. HEEG. Mej, J. Miedema alhier slaag de te Deventer voor het examen lerares Huishoudschool. De kippen hebben enthousiast Weer el-gelegd/gelegen En een belangrijk ei-aandeel In 't Paasei-feest verkregen Op volle toeren werd gedraaid In alle kippenhokken, Voor overuren zijn ze niet Zo z ij n ze! t’rug- ges ebrokken. Paasconjunctuur! De Arbeidswet Werd daag’lijks overtreden, Motto: stel niet tot morgen uit, Wat nog gelegd kan héden! De controleur op deze Wet Vergat proces-verbaaltje (Dacht blijkbaar aan z’n eigen ei, Aan thuis, z’n eigen maaltje). Het blijft zo knap, wat Moeder Kip Technisch weet uit te halen: Zij mikt haar eieren precies In de ovale schalen! De kippendrukte is voorbij. Bedankt, Kip, voor je actie, Waardoor ik eitjes in m’n dop En in het Paasgebak zie! PHILIA. ,/r. y Let op de naam RANG op het beschermend omhulsel van ieder „Rangetje". oc De kruisdraging, één der prachtige gebrandschilderde glazen in de kapel van de St. Jan te Gouda, die ons herinneren aan het Paas gebeuren. Het glas dateert uit 1559.... Deze glazen zijn oorspronkelijk af komstig uit de kapel van het Regulie renklooster op de Raam te Gouda en later in deze, in 1934 gebouwde, kapel geplaatst. Het is opmerkelijk te bedenken dat men nog steeds niet weet w i e de glaze niers en tekenaars hiervan zijn geweest. ondervlak. Vullen met bloempjes of takjes. Fijngestampte eierschalen zijn zeer goe de mest voor uw kamerplanten. Om te weten of een el vers is of niet, bekijkt men de schaal. Hoe meer deze glimt, des te ouder is het ei. Eiwit kloppen mag men nimmer doen in een aluminiumpannetje. Eigeel scheiden van het wit, kan men het beste doen door het ei een korte, harde tik te geven op de rand van een schaal en vervolgens de inhoud over en weer te gieten van de ene halve eierschaal in de andere. Alvorens een ei te koken, kan men het beter eerst even in koud water onder dompelen. De schaal wordt daardoor sterker. Eierschalen kunnen dienst doen voor Paasvaasjes. Men plakt ze op een plat Offert WOUTERS Uuf Doooe verf u/n/nt heemelJ vier Cel hyt PaeEchldm metJtlefjiaf, ~2yn 'Penseel vol derl en luier. Drae/t te. moefaer e.n ftouter VOtfDEL Verticaal: 1. riviertje; 2. voorzetsel; 3. muzieknoot; 4. plaats in België; 5. wenk; 6. getreuzel; 7. ontkenning; 10. voorzetsel; 11. bevel; 12. be kenda motorraces; 13. waarde papier; 17. zeer streng; 18. pezig; 19. deel van een schip; 20. trekdier; 21. toiletartikel; 24. delfstof; 25. noodkreet; 29. eerstkomend; 30. fokmethode; (afk.); 31. rijkswaterstaat; 32. deel van Brabant; 33. glas schilder; 35. voorwereldlijk; 36. inhoudsmaat; 39. getij; 40. wasgelegenheid (eng.); 41. frans lidwoord; 42. jongens naam; 44. onderwijs; 46. jaar getijde; 49. ten aanzien van; 50. telwoord; 51. ter attentie. Voor deze puzzle stellen wij drie boekenbons van elk 7.50 beschikbaar. Bij meerdere goe de inzendingen beslist het lot. Oplossingen vóór 25 April in te zenden aan ons kantoor Grootzand 55. Op dè enveloppe vermelden „Paaspuzzle”. Natuurlijk niet, dal ziet U zo1 Op dezelfde wijze kunt U zien wat wel en wat geen ASPIRIN-tabletje is. Op ieder Aspirin-tablet staat Bayer- kruis. Dit geeft U de waarborg, dat U het beproefde middel heeft tegen Hoofdpijn Griep Rheumatische pijnen Verkoudheid j De volgende dag namen ze Keesje, de jongste, bij de hand en wandelden naar een chocolaterie. Vol spanning drukten ze hun neuzen tegen de étalageruit en wisten uit de veelheid van chocolade- eieren, kippen, Paashazen en kuikens bij na geen keuze te doen. Tenslotte stapten ze de winkel binnen en Heten de kleine Keesje kiezen. Hij mocht aanwijzen wat hij het mooist vond en dat zouden ze voor vader kopen. De juffrouw had ple zier in de kinderen en liet hen rustig rondsnuffelen. Eindelijk viel de keus van de kleuter op een prachtig groot Paas ei, met een zacht donzen kuiken er bo venop. Voorzichtig pakte de juffrouw het in en nadat Jan betaald had, mocht Anneke het dragen. Gedrieën stapten ze nu in de richting van het ziekenhuis. Onderweg liepen ze druk te fantaseren over wat vader wel zeggen zou. Wat zou hij het heerlijk vin den, want hij hield zo van chocolade. Toen ze voor de grote deuren stonden en Jan verlegen aan de bel trok, zakte de moed hun toch wel een beetje in de schoenen. Een zuster deed open en vroeg wat de kinderen kwamen doen. Met een kleur en hakkelend zei Jan, terwijl hij op de grote doos wees, die Anneke in haar arm hield: „we komen een Paasei voor vader brengen”. „Maar kinderen”, zei de zuster vrien delijk, „het is nu geen bezoekuur. Dan moeten jullie vanmiddag terugkomen”. Jan keek verlegen naar de grond en Anneke’s lip begon te trillen. Zij zagen hun plan zo in duigen vallen. „Ja maar”, begon Jan weer, „vanmiddag komt moe der en die mag er niets van weten, want het is een verrassing en eh.ver der kwam hij niet. De zuster lachte. „Nu, kom maar even binnen”, zei ze. „ik zal het aan de hoofdzuster vragen.” Daar stonden de drie kinderen in de grote hal van het ziekenhuis en zij had den zich nog nooit zo klein gevoeld. Als ze nu eerst maar bij vader waren. De zuster kwam terug en vertelde, dat het bij uitzondering dan even mocht, maar niet te lang. Zij bracht hen door de lange gangen naar de ziekenzaal waar vader lag. Die kon zijn ogen niet geloven. Zijn drie kinderen en niet op bezoekuur. Wat was dat nu? De zuster legde het even uit en met trillende han den maakte hij het pakje open, dat An- nog steeds betwisten welk land nu feite lijk het oudste glas in lood bezit. De Benedictijnen waren in de vroege mid deleeuwen de oudste beoefenaars der glazenierskunst. Onder druk van de Cisterciënsers daarentegen (die gekant waren tegen te overdadige kerkversie- ringen) ontstond het omamentaal gri saille venster. In de 12de eeuw beginnen zich dan in Frankrijk de glazen verder te ontwikkelen. Het algemene karakter is lichtdoorla- tende voortzetting van de muur, waar binnen een ganse theologische voorstel lingswereld tegen het licht in is getra ceerd in een verhalend-didactisch systeem van betrekkelijk kleine medail lons gevat in ornamentlijsten en vakken. Zo schrijdt langzaam de ontwikkeling voortnieuwe technische vondsten doen hun entréenieuwe generaties brengen nieuwe ideeën. De glasschilderkunst is thans de mo numentale kunstvorm waarbij voorstel lingen worden samengesteld, tot bepaal de vorm gesneden stukken gekleurd glas, die verbonden worden met lood- lijsten. Of wel: het glas wordt met verf stof beschilderd, die door verhitting in ’t glas gebrand wordt. Een gebrand schilderd raam bestaat dus uit le het glas (wit of kleur), 2e. het lood, 3e. be schildering met brandverf of grisaille (vloeiglaspoeder met ijzerhamerslag hiermee kan men van zeer licht grijs tot diep zwart schilderen op het glas). Het oude glas was onregelmatig van dikte en onzuiver van samenstelling waardoor men vaak verbluffende licht effecten kreeg. De kleuren worden ver kregen d. m. V. metaaloxyden aan de gloeiende glasmassa toe te voegen. Voor het snijden van het glas benut men van af 1500 de diamant. Hiervoor benutte men een snij-ijzer, hetwelk een nadere afwerking met een gruizelijzer noodza kelijk maakte. Het lood (strip met twee gleuven) dient om het glas vast te hou den, doch geeft tevens de tekening weer in haar eenvoudigste vorm. De hoofd lijnen van de compositie zult u dus steeds in forse loodlijnen zien gegeven. Toen in de 16e en 17e eeuw de emall- verf ontstond (schilderen op glas i.p.v. gekleurd glas snijden) kwam de glas schilderkunst weldra tot een zowel aesthetisch als technisch verval, omdat men liever met kleur op blank glas ging schilderen in plaats van het beeld samen te stellen uit stukken reeds gekleurd zijnd glas. Het karakter der glas schilderkunst werd hiermee dus direct aangetast! We kunnen daarom slechts dankbaar zijn dat de moderne glasschil derkunst, gesteund door de laatste tech nisch verbeterde hulpmiddelen zich weer vooral richt op het eenvoudiger en eer- lijker middeleeuws principe. H. G. DU VIEUX RHIN. Horizontaal: 1. vorde ring; 4. doden; 8. onmeetbaar getal; 9. paas-lekkernij11. tas; 14. voegwoord; 15. geheel de uwe (lat.); 16. bid (lat.); 18. ontplofbare stof; 21. zui velproduct; 22. general mo tors (afk.); 23. meisjesnaam; 24., soort onderwijs; 26. mijns inziens; 27. titel; 28. geluid; 33. bevel; 34. deel van een vis; 35. plaats; 37. regiment stoot troepen; 38. paas-uitroep; 43. plat, grof; 45. betaalmiddel; 47. plaats in Limburg; 48. ont kenning (fr.); 49. huidskleur; 52. nieuwsbureau; 53. plaats in Zeeland. ven. In de stadspoort ontwaren wij nog meer soldaten terwijl ook ruiters, een menigte met een ladder en tegen de ho rizon, stadsmuren zijn weergegeven. De schenker van het glas is, zo dat gebruikelijk was, in het raam opgeno men. Het is Nicolaas Nieuwland, wij bisschop van Utrecht. Voor hem de, op de kruisdraging slaande, tekst: „Die achter Mij wil komen, die verloochene zich zelven, én neme zijn kruis op en volge Mij”. (Luc. 9 - 23e v.). Opstanding en Hemelvaart. Daarnaast zien wij het, door de rector van het klooster van Sint Margriet (Gouda) pater Robert Jansz., geschon ken 62e raam: de Opstanding („God heeft Jezus opgewekt” Handelingen 5 v. 30). Op glorievolle wijze verrijst hier Jezus, het overwinningsvaandel in de lin kerhand. met een heer jk diep rood kleed achter Hem. Links boven de wach ters zweeft een engel, terwijl wij op de achtergrond zeer fijn geschilderd de vrouwen ontwaren die „zeer vroeg in den morgenstond” naar het graf gaan, dat ze leeg zullen vinden. Glas 63 tenslotte, een geschenk van religieuzen van het St. Marieklooster te Gopda, geeft ons de Hemelvaart „En Hij werd opgenomen, daar zij het zagen, en een wolk nam Hem weg van hun oogen”. (Handelingen 1 vers 9). Op de voorgrond zien wij de apostelen en Ma ria afgebeeld. Boven in de linkerhoek zien wij alleen nog Christus’ voeten, waarvan de afdrukken op (bewust) pri mitieve wijze op de aarde zijn afgete kend naaf oud middeleeuws gebruik. Naast de voetafdrukken staan twee en gelen sprekende tot de apostelen: „Wat staat gij en ziet op naar den hemel?” Het is vanzelfsprekend dat we, bij de confrontatie met zulk een geperfection- neerde tekentrant, zulk een uiterste be heersing van techniek en kleur, ons gaan afvragen tot welke datum we voor de eerste voortbrengselen der glasschil derkunst teruggaan, gezien het feit dat we in de Renaissance met deze tak van kunst op zulk een hoog niveau zijn ge komen. Het eigenaardige is nu, dat we van de oorsprong der glasschilderkunst practisch niets weten. Reeds in de oud ste basilica van Gallië en Italië is sprake van „ramen met kleurglas” d. w. z. ge kleurd glas, gevat in houten of stenen roosters. Iedere nasporing heeft tot nu toe geen succes gehad. Het valt echter wel op c’at het werk sterk verwant is aan Dirck Crabeth althans in diverse details, de schildering der bomen op de voorstellin gen b.v. Waarschijnlijk hebben we hier te doen met ëen invloed van 16 eeuwse Franse stijl. En hoewel de tekening zo nu en dan wat stijfjes aandoet in ver gelijking met de grote Goudse meester, vermogen de ramen ons toch ongemeen te boeien. Glas 61 (uit 1559) geeft ons de kruis draging weer zoals deze ons uit Markus 15 vers 2021 bekend is „en zij leid den Hem uit, om Hem te kruisigen. En zij dwongen eenen Simon van Cyrene, die voorbijging, komende van den akker, dat hij zijn kruis droege” Wij zien hoe Jezus met gesloten ogen ineenzakt onder het zware kruis, wij zien Veronica met de doek waarmee zij Christus’ ge laat heeft afgewist, ten rechterzijde, wij zien in een prachttige blauwe kleding geschilderd, Simon van Cyrene daarbo ven terwijl achter Christus twee solde niers zijn afgebeeld die Hem voortdrij- Voor een confrontatie met het Paas gebeuren in de glasschilderkunst willen wij u meenemen naar een van die plaat sen in eigen land welke dank zij haar prachtige rr.men een wereldnaam op dit gebied heeft verworven. Wij gaan nl. naar Gouda met haar Sint Janskerk, waar ons in 64 ramen het evangelie wordt uitgebeeld en verklaard op een wijze dat het eens te meer voor ons in al zijr. grootheid gaat leven. Twee namen, welke onverbrekelijk met de glazen verbonden zijn, zijn die van Dirk Crabeth en zijn jongere broer Wouter. Samen maakten zij 14 glazen (Dirk 10, Wouter 4) en drukten hun eijen stempel op het gehele karakter der glasschilderingen in de St. Jan. Dirk is de kunstenaar met de diepe, gevoelige kleuren, het verfijnd picturale; Wouter wekt onze bewondering voor de grote eenheid van voorstelling, dit ondanks het grote stenen keurslijf der ramen en de meeslepende actie, welke ons vooral opvalt in de behandeHng van groepen, terwijl we ook bij de alleen staande figuren deze actie voelen door werken. Als 16e eeuwers stonden zij di rect onder invloed van de renaissance hetgeen uit al hun ramen blijkt. Een kenmerkende bijzondereid van de Goud se glazen dus (welke alle binnen een halve eeuw ontstonden) als men be denkt, dat men in andere kerken met 16 eeuws glas, naast glas uit dit tijd perk, tev ns ouder werk aantreft. Wat is nu het kenmerkende van ré- naissance glas? We zien als we deze vraag willen beantwoorden, hoe de ren. glasschilder, evenals in vroeger jaren zijn middeleeuwse kunstbroeder in zijn kunst aansloot bij de middeleeuwse mi niaturen, op zijn beurt aansluit bij de schilderkunst uit zijn tijd, d. w. z. we krijgen als 't ware een op glas brengen van wat schilders als Van Eyck c.s. i^ olieverf brachten. Een trachten dus, om het volle leven, in al zijn details weer te geven in glas en lood, d. w. z. een uiterst nauwkeurig perspectief, natuurlijke kleuren, geen vertekening of stylering der vormen. Het stemt tot diepe bewondering a>r we denken, hoe, ondanks het feit dat de 50 niet door de Crabeth’s vervaardigde ramen, de restauraties en de overgang in 1572 van roomskatholieke naar her vormde eigenaars, de glasschilderijen toch nog één artistiek geheel zijn blij ven vormen. Dit pleit zowel voor het kunstenaarsschap van de latere glas schilders als voor dat van de wel zeer kundige restaurateur (ir Jan Schouten*) en zeker ook voor de kunstzinnige ge voeligheid van de vertegenwoordigers der tweede (protestantse) periode. Als eigenaardige bijzonderheid wat betreft de restauratie, kunnen we nog noteren hoe ir Schouten, die van 19001936 aan deze gigantische taak werkte, liefst 32 kisten vol glasscherven te registreren kreeg, waarvan nog niet eens aUe scher ven van de Goudse glazen afkomstig bleken! Lopen we nu echter op raam 14 toe. Er onder bevindt zich een kleine deur... we treden binnen en staan in de kleine kapel van de St. Janskerk. En hier is het dat wij ons oog in oog bevinden met een serie ramen, welke ons doen bezin nen op het Paasfeest. De kinderen begrepen het niet en meestal nam zij ze niet mee, trouwens dat kon door de week ook niet omdat ze school hadden. Alleen op Zondag mocht het wel, maar dan werd hun door moe der angstig op het hart gedrukt vooral rustig te zijn bij vader’s ziekbed. En het resultaat was meestal dat ze met timide gezichtjes zonder een woord te zeggen naar hem zaten te staren en bij het af scheid stil pen handje gaven en maar niet begrepen, wat er met hun vroeger altijd vrolijke en sterke vader toch ei genlijk aan de hand was. De eerste dag van de Paasvacantie maakten Jan de oudste en Anneke van acht samen een plan. Zij zouden hun zieke vader eens verrassen. Zonder dat moeder het merkte, haalden zij een schop, een schoffel en een hark uit de schuur en gingen op stap. Hier en daar belden ze aan in de buurt en vroegen of zij de tuin mochten opknappen. Sommige mensen gingen op hun aanbod in en lie ten de kinderen het pad aanharken, het onkruid wieden en de grasrandjes bij steken. Ze hadden vroe~T van vader het tuinieren geleerd, want die was al tijd erg op zijn tuintje gesteld geweest en hij redeneerde: jong geleerd is oud gedaan en nu konden ze het in praktijk brengen. Met deze werkjes verdienden ze hier een paar dubbeltjes en daar een kwartje. Zo hadden ze na een dag van hard wer ken voldoende bjj elkaar om hun plan ten uitvoer te brengen. Het beloofde geen prettig Paasfeest te worden bij de familie Van Steenderen. Vader was juist aan een ernstige ziekte geopereerd en lag in het ziekenhuis en moeder, die zelf al niet zo sterk was, stond voor alles alleen. De drie kinderen van elf, acht en zes jaar bezorgden haar handen vol werk en het leek wel of zij de ernst van de toestand niet inzagen. Iedere middag onderbrak moeder haar werk om naar het ziekenhuis te gaan en haar man te bezoeken, maar meestal kwam zij er ellendiger vandaan dan zjj er naar toe gegaan was. Haar man was al lang in een neer slachtige stemming. De zaken gingen al geruime tijd niet goed en hij meende, dat zijn kwaal ongeneeslijk was. Af en toe zei hij ronduit, dat hij eigenlijk maar liever dood zou zijn. Natuurlijk ging zijn vrouw daar tegen in en probeerde hem op te monteren, maar als hij naar haar door zorgen doorgroefd gezicht keek, dan zakte hem de moed opnieuw in de schoenen. De dokter had haar al een paar maal onderhanden genomen en haar verze kerd, dat alleen de wil om beter te wor den hem zou kunnen genezen. Zoals het nu ging, kon het wel jaren duren, want er was geen vooruitgang te bespeuren. Iedere avond bad moeder de lieve God om beterschap voor haar man, maar het leek haar toe alsof haar gebed niet zou worden verhoord. Ja, nadat hem toeval lig een paar slechte berichten over zijn zaak ter ore waren gekomen, ging zijn toestand zelfs achteruit. .3». e*/ ^6 K Toen het grote Paasei tevoorschijn kwam, verscheen er na zo lange tijd een glimlach op zjjn gezicht en zijn ogen vulden zich met tranen. Daarop barst ten de kinderstemmen los. „We hebben het zelf verdiend.” „Ja, met tuintjes aanharken en onkruid wieden.” „En Keesje heeft het uitgezocht.” „U houdt toch veel van chocolade?” „En nu moet u gauw beter worden hoor vader, dan kunnen we weer met zijn allen wan delen”. „Ja, en de eendjes voeren”. „Hè, we zouden het zo fijn vinden!” De zuster moest de kinderen tot rust manen. Als in een droom hoorde vader dat alles aan en met grote ogen keek hij naar de opgewonden blijde kindergezich ten. Zijn kinderen, wat waren het toch een fijne jongens! Er knapte iets bin nen in hem en terwijl de tranen over zijn wangen stroomden, zei hij met schorre stem: „Ja, jongens, nu wordt vader gauw beter en dan zal ik weer bij jullie zijn. Heus ik beloof het!” En toen draaide hij met een snik zijn hoofd in de kussens. Verwonderd keken de kinderen naar hem, zo hadden zij hun vader nog nooit gezien en een beetje teleurgesteld ver lieten ze met de zuster de ziekenzaal. Maar buiten was het gauw over, want vader had beloofd, dat hij gauw beter zou zijn en als vader dat zei, dan was het zo. Moeder wist 's middags bij het bezoek niet wat ze zag, toen haar man haar lachend begroette. Verbaasd keek ze hem aan. Ook zjj begon te lachen, ze wist wel niet waarom, maar hij lachte en dat zou het begin van de beterschap zijn. Ze zag het Paasei op het tafeltje naast zijn bed staan en keek hem ver wonderd aan, maar hij knikte. „Dat is een wonder-Paasei, ik heb het van de kinderen gekregen.” Na het bezoek werd moeder op de gang door de dokter opgewacht. „Het gaat goed met uw man mevrouw, crisis is overwonnen!" zei hjj en schud de haar verheugd de hand. A- t_

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Sneeker Nieuwsblad nl | 1954 | | pagina 5