Sneek in het jaar 1456
Officieel Orgaan van de gemeenten SNEEK, WYMBRITSERADEEL en IJLST
Het Sneeker Nieuwsblad is een gecombineerde uitgave van NIEUWE SNEEKER COURANT, SNEEKER COURANT en DRIJFHOUTS NIEUWSBLAD
i
Toch herdenken!
Een 98-jarige vertelt
g
111e jaargang no. 72
Redacteur: L. KIEZEBRINK
r'
Raket voor hulpverlening
I
Kapelaan J. M. Diender
naar Sneek
Kaaskeuring F.N.Z.
Grounpachter
Boerderijbrand
Twee doden bij aanrijding
op zee
Donderdag 6 september ’56
1
,5.
SI
Lysol gedronken
De Harinxma’s.
Bejaarde bisschop bij
onlusten omgekomen
KLEINZAND 7 - Telef. 2872
Andere tijden, andere drukte-. Zo is het nu iedere
dag op de Oosterpoortsbrug en de Oosterdijk.
-
Mpg
F
r
Bocke Harinxma,
H. H.
‘A.-’
Volleerd..en nu verdienen.
Feesten.
S
Door onbekende oorzaak is dinsdag
brand uitgebroken in de boerderij van de
landbouwer B. H. te Meijel (L.). Of
schoon dè brandweren uit Merel, Helden
en Venlo werden gealarmeerd, aangezien
het vuur weldra door het dak naar bui
ten sloeg en er groot gevaar dreigde voor
de gehele dorpsstraat, konden deze brand
weren toch niet verhinderen, 'dat schu
ren, stallen en de gehele oogst verloren
gingen. Een en twintig varkens kwamen
in de vlammen om. De aanzienlijke scha
de wordt door verzekering gedekt.
Haar levensgeschiedenis.
„Wij woonden toen in de Hooghuister
steeg. Ik was de jongste van negen kin
deren. Vader maakte Friese klokken
boven, op zolder en later had hg veel
werk voor die grote fabriek die hier
toen was, van Pyttsersen. Beste mensen
Op rijksweg no. 12 onder de gemeente
Zevenhuizen is een ernstig ongeluk ge
schied, dat aan twee personen het leven
heeft gekost. De 45-jarige heer B. uit
Zeist werd op zijn scooter aangereden
door een vrachtwagen en overleed kort
daarop aan zijn verwondingen. De 17-
jarige A. S. uit Den Haag, die als lifter
achterop zat, werd eveneens gedood.
Westduitse technici hebben voor hulp-
verlenirig aan schepen in nood een raket
geconstrueerd, die, afgeschoten door een
schip dat hulp verleent, op de zee rond
om het in nood verkerende schip olie op
de golven werpt, waardoor het redding-
werk bij ruwe zee gemakkelijker wordt.
Verschqntr
MAANDAGS en DONDERDAGS
Administratie
Comb. Drijfhout-Klezebrink Co.
Kantoor GROOTZAND 55
Talafoon 3005 (K 5150)
De Weleerw. heer J. M. Diender, ka
pelaan in de parochie van de H. Henri-
cus te Klazienaveen is benoemd tot ka
pelaan ’n de parochie van de H. Marti-
nus te Sneek.
Kapelaan Diender is geboortig van
Zwolle, werd in 1951 priester gewijd en
was eerst kapelaan te Keijenburg (Gld.)
voor hij naar Klazienaveen kwam.
SNEEKER NIEUWSBLAD
Bocke heeft woord gehouden, gelijk
ook zijn opvolgers, Feije, Piter en Bocke
II zich door zijn woord gebonden hebben
gevoeld. Dit belette niet dat de „bui
tenlandse politiek” van het Sneker re-
publiekje geheel in hun handen lag, en
Sneek’s wel en wee afhankelijk was van
het welslagen of falen hunner inzichten.
Piter is waarschijnlijk wel de bekwaam
ste geweest, doch Bocke II de minste,
wiens gelddorst niet alleen hemzelf, doch
ook Sneek, ja gans Westergo noodlottig
is geworden, ten offer gevallen aan de
terreur van de huurbenden, door Bocke
II zelf binnengehaald.
Hoe ongelukkig het einde van het
Harinxma-bewind geweest moge zijn,
aan de bewondering afdwingende orga
nisatie van het eigenlijke Sneker stads
bestuur, dat zich nu eenmaal wel bezig
moest houden met zaken, die thans ter
tafel zouden komen op de ministeries
van oorlog en buitenlandse zaken, heeft
het waarlijk niet gelegen. Betuigen wjj
daarom onze eerbied voor de kennis en
de wijsheid van degenen, die onze stad
vijf eeuwen geleden binnen haar palen
mocht hebben.
.F:-?
if
Toen ik acht jaar was of tien, dat
weet ik niet meer precies, zei ik tegen
moeke dat ik van school wou. Ik kon
lezen en schrijven en rekenen. Ik zei:
ik weet preies wat ik uutgeve en wat
ik terug krije mut en ik kan wel
boodschaplopertje worden en wat ver1
dienen. Nou .moeke zei dat ik het zelf
maar weten moest. Maar ik wou wat
verdienen. Het was soms thuus ook zo’n
diep verdriet Moeke die haar gou
den ooriezer verkocht en nou niks meer
had en ik ging drie maal daags uut
boodschap lopen. Ik kwam ook op naai
les. Bij Antonius op de Oude Koemarkt
nee, Koopmans woont er niet in, ik
weet niet wie er nu in woont. O ja, toen
ik nog op school was zat ik eerst bij
meester Geertsema. Toen hij te oud was
en weg ging, kwam meester Bergmans,
een beste goeie man. Maar ik was niet
meer op school en ik ging al gauw bij
andere mensen naaien. Ik maakte zo
graag poppejurkjes en toen kon ik ook
wel voor anderen naaien. Twintig cent
verdiende ik dan per dag. Thuis naaide
ik ook. Ik stond om vijf uur ’s morgens
op en naaide in drie morgens een dienst-
bodejak. Daar kreeg ik acht stuivers
voor. Ik naaide met de hand natuurlijk,
maar toen kwamen de naaimachines en
ik wou er graag een hebben. Dan kon ik
vlugger en verdiende dan ook meer. Maar
geld had ik natuurlijk niet. Ik ging naar
mijnheer Smit, die in het huus van Ja-
mln woonde, en zei dat ik graag een
machine wilde hebben, maar geen geld
had. Toen mocht ik hem hebben als ik
25 gulden per kwartaal betaalde. In
vier kwartalen was de machine van mij.
Wat was ik toen rijk. In de stad praatte
iedereen er over, Grietje Wagenmakers
het een trapnaaimachine Hendrik Bak
ker bracht hem op de kruiwagen naar
mijn naaihuizen, dat kon natuurlijk niet
anders. Hij was te zwaar voor mij om te
dragen. Hoe oud ik toen was? Veertien
jaar. Ik naaide toen ook mooie japonnen
voor de dames met die wijde rokken,
oprggsels en stiksels en met een hele
rg haken en ogen. Daar kreeg ik vijf
gulden voor, en vaak waren ze boos en
wilden dan niet betalen. Dan vonden ze
het te veel.
Te Arce (L.) heeft de 21-jarige T„
toen hij laat van de kermis huiswaarts
keerde, thuis uit een fles lysol gedron
ken. De moeder vond haar ongehuwde
zoon de volgende morgen dood in bed.
het „achter het gasthuis”, daar woon
de toen... Grootvader was ook klokken
maker. Hun kamer aan de Oude Koe-
Aiarkt was half kamer, half werkplaats.
Waar ze woonden lag een houten batte
op de stenen vloer. Op het stienen ge
deelte van de vloer, naast de batte,
stond Grootvaders draaibank, hij maakte
ook Friese klokken. Grootvader kon
mooi vertellen, hij had de soldaten te
rug zien komen van de slag bij Water
loo. Ik heb ook vaak soldaten gezien.
De marketentster liep dan voorop en
wij zongen: En nemen ze mij voor mar
ketentster aan, Dan ben ik bij mijn
Christiaan.
Wij zullen hier verder niet ingaan op
de inhoud van het Sneker Stadsboek,
hoe scherp de inhoud daarvan ook de
bestuurswijze en het marktwezen van
onze stad omstreeks het midden der 15de
eeuw belicht. Voor dit tijdperk buiten
gewoon democratisch te noemen, kan
men begrijpen hoe ook reeds vroeger de
stad Sneek aan andere Friese steden als
een voorbeeld werd voorgehouden. Be
denkelijke ontwikkelingen in het door
eindeloze broedertwisten verscheurde
Westerlauwers Friesland wierpen echter
hun schaduwen over Sneek, dat, wilde
het zich handhaven, aansluiting diende
te zoeken bij een der beide partijen,
waarin zich de kleinere veeteverbanden
tenslotte hadden opgelost: Schieringers
of Vetkopers
Sneek koos de zijde der eersten, wel
licht mede omdat Sneek’s doods vijandin,
Leeuwarden, de andere partij was toege
daan. Nu moest men zichzelf kunnen
verdedigen, doch bovendien ook het plat
teland in wijde omgeving weten te be
heersen, wilde men zich van een geregel
de toevoer van boter en kaas verzekeren.
Oud Sneek. In de komende dagen zullen we oude boeken opslaan, oude teke
ningen en prenten bekgken. We zullen ons verdiepen In het oude stadje zoals
het gevat lag tussen de grachten. Kunt u het zich moeilgk voorstellen? Er zgn
in onze stad mensen die er niet zo veel moeite mee hebben. Ze zgn hier oud en
grgs geworden en hebben de stad zien groeien. Ze leven half in de tijd van de
bolwerken en stadsgrachten en weten toch ook van de flats op het eiland. Met
één van deze oudjes zijn we een praatje gaan maken en we hebben iemand "It-
gezocht die bijna honderd jaar geleden werd geboren. Stel U voor een vj_ de
deel vaïi de 500 jaren stadsrecht die wg herdenken.
MEVROUW GRIETJE RINGNALDA
—WAGENMAKERS werd op 31 augus
tus 1858 geboren en is dus nu 98 jaar.
Toen wg tegenover haar zaten in de ge
zellige huiskamer aan de Marktstraat,
zij kleintjes weggedoken in een gemak
kelijke stoel met kussens, dwaalden haar
pientere ogen achter brillegazen dikwijls
naar buiten. Wij volgden haar blik en
zagen het stadhuis, de kern van het
oude Sneek. Van dit punt af bezochten
we in gedachten het oude stadje tussen
de stadsgrachten. Haar heldere stem,
die soms even stokte als ze diep moest
nadenken, leidde ons. Wg gingen langs
het stadhuis, daarna kwam een rijtje
voorname huizen waar de leeszaal toen
ook nog bij hoorde, de oude Peperstraat,
het „schapenplein”, weggedoken onder
hoge bomen, dan recht op de Joodse
kerk aan, naast de herberg Het Hoog-
huis.
door de Oosterpoort.
Want het was de zuivelmarkt, waarop
de Sneker economie dreef. Een zuivel
markt, die de belangrijkste was van ge
heel Friesland en waarheen kooplieden
Uit Hamburg, Holland, Utrecht, Over
ijssel, Gelderland en Westfalen regelma
tig hun schepen of lasthebbers zonden.
Een leger zonder aanvoerder, is een
schip zonder roer, en zo aanvaardde de
Sneker overheid de diensten der Harinx-
ma’s, een geslacht, dat oorspronkelijk
van Heeg kwam maar door krijgsgeluk
en list in IJlst, Sloten en Woudsend de
eerste viool was gaan spelen, en door
een huwelijk met de enige dochter van
de zeer machtige en rijke Rienck Bocke-
ma bij wijze van sluitstuk het hoofde-
lingschap van Sneek had weten te ver
werven. Een erfelijke functie, welke de
uitvoering van door de Sneker magi
straat genomen besluiten inhield.
In 1456 is het Bocke Harinxma, die
het Sneker hoofdelingschap bekleedt.
Een bekwaam man, onder wiens bewind
in een groot gebied rondom Sneek geen
Vetkoper een voet durft te zetten, waar
om de burgerg hem zoveel mogelgk de
vrge hand geeft. Doch ook binnen Sneek
wenst Bocke met meer ontzag behan
deld te worden. Teneinde zgn doel te
bereiken, poogt hg stromannen in de
Magistraat benoemd te krijgen, die
slechts doen en zeggen wat Bocke hun
beveelt.
De magistraat werd gekozen door een
college van 36 kiesmannen, van wie elke
Te Evaton bij Johannesburg is dins
dag een bejaarde bisschop, John Robert
Douglas Sims, bij onlusten om het leven
gekomen. Zijn verminkte en verkoolde
lijk werd onder een boom bij zijn huis
aangetroffen. De bisschop is vele jaren
hoofd geweest van de christelijke natio
nale kerk van Afrika.
Volgens de politie bevonden de bis
schop en zijn gezin zich thuis toen hun
huis door naturellen werd aangevallen.
Er werd met stenen gegooid en enkele
malen op het huis geschoten. Vervolgens
werd het huis met benzine aangestoken.
Terwijl de bisschop naar buiten vluchtte,
vatten zijn kleren vlam. Echtgenote en
dochter zijn tot dusver niet gevonden.
Ook kortgeleden hebben zich onlusten
in Evaton voorgedaan.
J;
De dames hadden soms feest dan
voerden ze stukjes op in de zaal van
Agema, die er nou nog is op de Wip, u
weet wel. Ik mocht dan bij de dames
thuis oppassen, dat was leuk werk. De
heren gingen vanzelf ook mee naar de
zaal.
„Hebt U zelf ook wel eens een feest
meegemaakt, mevrouw Ringnalda?”
Ze draait het ingevallen gezichtje on
der het levendige kroeshaar naar me toe.
„Feest? Nee, dat herinner ik me niet.
Er was een zangschool onder de Waag,
van Knoot (zo klinkt de naam in mijn
oren) maar daar was ik niet bij. Er
was wel Koningsdag, dan knalden er
altijd veel voetzoekers. En met Sinter
klaas was er onder de Waag koekhak
ken en kienen. Op een keer walmde een
van de tuutlampen en toen werd een
van de mannen helemaal zwart. Ik weet
niet meer wie het was. Ja, er waren toen
alleen maar tuutlampen. Toen mijn ou
ders 25 jaar getrouwd waren, hebben
we voor hen bij Yme Bakker een petro
leumlamp gekocht. Dat was toen een
nieuwigheid natuurlijk”.
Het oudje zit in gepeins en ik zie hoe
de herinneringen op haar afstormen. Ze
neemt kennelijk hier en daar een episode
Uit haar lange leven. (Zie verv. pag. 2),
waren dat. Mevrouw woonde hier later
schuin tegenover ons op de Marktstraat,
Ik kreeg zulke heerlijke soep van haar
toen één van de kinderen geboren was.
En een kast vol gebak van de omwonen
den dat bestaat nou niet meer. De
mensen moesten niet zo hoogmoedig
wezen. Vader herstelde voor Pyttersen
evenaars en die mooie koperen doofpot
en breischee heeft hij ook gemaakt.
Meijer die in het Hooghuis woonde, was
ook een beste man. In hun bleek groeide
een druivenboom en de druiven die aan
onze kant overhingen, mochten wg er
afplukken. Dat was natuurlijk een feest
voor ons. Mijn broer zou ook klokken
maker worden, in Groningen in de leer
gaan bij och, nou bin ’k de naam
vergeten, dat vien ’k niet leuk. In Gro
ningen, maar dan moest hij natuurlijk
netjes in de kleren zitten. Weet je wat,
zei moeke, dan verkoop ik mien gouden
ooriezer, dat hindert niks. En zo ging
mijn broer keurig netjes naar die baas
in Groningen. Later ging ik één maal in
het jaar in Groningen logeren. Dan
moest ik ’s morgens vroeg met de boot
van Nieveen weg en ik kwam nachts
om 12 uur in Groningen aan. Het kostte
fl.Ik had toen een doeske en een
kanariepietje bij me te welkom thuis en
er waren twee oude dove mensen op de
boot. Dat vergeet ik nooit weer. Moeke’s
ouders woonden in de boerderij buuten
de Noorderpoort, waar nou hotel Leeuwen
is. Ze stierven beide aan de cholera, wij
zeiden kolere, en hun kinderen kwamen
in het weeshuis. Mijn grootouders woon
den op de Oude Koemarkt, daar was ik
ook op school, waar nou nog het arm
huis is, geloof ikDaarachter heet
Kunt U zich -voorstellen dat de toegang tot de Oosterdijk er in de
18e eeuw zó uitzag? Om de stad binnen te komen moest men
er
ting -van alle bepalingen en
opzichte -van haar omgeving
vastlegde.
Moeilijkheden, gerezen tussen de Sneker overheid en
vormden tenslotte de aanleiding tot een uitspraak over te gaan, welke
haar bekroning in het Sneker Stadsboek vond.
Hier klopt het hart van Sneek. Het Schaapmarktplein, vanouds het centrum van de stad,
aangepast aan de eisen van de moderne tijd. Hoe druk het er kan zijn, toont deze foto.
der vier wijken, waarin Sneek verdeeld
was, negen aanwezen. Bocke nu oefende
pressie uit op de kiesgerechtigde bur
gers van de wijk, waartoe zijn stins be
hoorde en maakte aanspraak op de be
noeming van negen kiesmannen, die zijn
wijk heetten te vertegenwoordigen. Zo
doende dacht hij, middels deze negen
kiesmannen, waartoe hij zelf, of naaste
verwanten eveneens konden behoren,
vier van de twaalf schepenen te beheer
sen, die het Sneker stadsbestuur in en
gere zin uitoefenden.
Met recht achtten vele Sneker burgers
dit het begin van het einde. Ongetwij
feld zouden Bocke, of zijn rechtskundige
raadgevers, na verloop van enige tijd een
andere drogreden vinden, nóg meer
schepenplaatsen door stromannen te
laten innemen, waarmede alle invloed
van de burgerg op het stadsbestuur om
hals zou zgn gebracht. Juist op tijd wist
men het gevaar te bezweren en Bocke
terug te zetten, zolang zijn macht nog
niet groot genoeg was, een staatsgreep
te kunnen wagen en de hem niet wel
gevallige inwoners uit de stad te verwij-
Op de centrale kaaskeuring van de
Kon. Ned. Zuivelbond F.N.Z. kwamen
acht van de elf gouden medailles in
Friesland terecht.
Bronzen medailles werden o.a. toege
kend aan Sgbrandaburen, Uitwellinger-
ga en Scharnegoutum.
Men vraagt zich misschien af
waarom gebeurtenissen, welke zich
hier een half duizend jaar geleden
afspeelden, thans naar de voorgrond
worden gedrongen. Op een moment
dat de actualiteit van het heden zo
zeer alle en aller aandacht o petst.
We denken daarbij aan de zorglijke
internationale toestand, aan de moei
lijkheden welke in ons land zelf drei
gen en welke zich o.a. afspiegelen in
een slepende kabinetscrisis. Er zijn
ook verschijnselen welke zouden kun
nen doen vermoeden dat de conjunc
tuur over haar hoogtepunt heen is.
Somber zijn door de zeer ongunstige
zomer ook de vooruitzichten voor het
boerenbedrijf, waardoor de welvaart
in onze Z.W.-hoek wordt aangetast
en daardoor ook die van. onze stad,
als zijn verzorgingscentrum. En we
spreken dan nog maar niet van het
woningprobleem. Waarom dan bij zo
vele dringende vraagstukken van het
heden, de blik gewend naar een zeer,
ver verleden „Sneek vijf eeuwen
stadsrechten”wat zeggen die woor
den ons eigenlijk nog Velen, de
meesten waarschijnlijk niets, hoog
stens gaat hun interesse naar de
hier zeer bescheiden gehouden
feestelijke franje, welke de eigenlijke
herdenking omgeeft. De vraag heeft
ons bij dergelijke herdenkingen altijd
geïntrigeerd, hoeveel inwoners van
een feestvierende stad nog door ban
den des bloeds verbonden' zijn met
degenen, die in het oergrijze verleden
getuigen waren van de gebeurtenis,
welke wordt herdacht. Het is een
vraag, waarop geen antwoord is te
geven, en het is zeker niet op derge
lijke banden dat een beroep kan wor
den gedaan om een rechtvaardiging
van een dergelijke herdenking te vin
den. Die rechtvaardiging ligt in een
ander vlak. Zij ligt in het woord stad
en het begrip gemeenschap. Een ge
meenschap is meer dan een som van
alle activiteiten van alle individuele
burgers in een bepaald tijdsgewricht.
Zij heeft een eigen leven, burgers
komen en gaan, de stad blijft! Vijf
eeuwen geleden was Sneek een stede
ke met een luttel aantal huizen,
samengeklompt rond een machtig
kerkgebouw, bolwerken en grachten
omgaven het, poorten sloten het af.
Door honderden jaren heen heeft dat
stadje zich doorgeworsteld naar het
heden, door oorlogen en bezettingen,
en de rampspoeden van brand, pest,
cholera, door verdrukking en vaak
economische nood. Maar het groeide,
door alle tegenspoed heen dit stedeke
tot een stad, het brak door die groei
door bolwerken en poorten heen naar
wijder veld. Het groeide omdat het
een gemeenschap was, reeksen gene
raties hebben hier voor problemen
gestaan, andere dan die waarmee wij
geconfronteerd worden, maar even
zwaar voor haar wegend als de hui
dige voor onze generatie. Zij hebben
ze opgelost in gemeenschappelijke
samenwerking en eendracht. Het is
goed zich daarop te bezinnen ook in
deze tijd overladen met grote pro
blemen. Opdat die bezinning ons tot
een les zij
Advertentieprijs 15 ct. per mm.
Bij contract (handelsadv.) lager.
Abonnementsprijs f 3- per half
jaar. Franco per post f 3.75 per
half jaar.
Giro 50748 ten name van
Sneeker Nieuwsblad.
Redactie-adres
deren of gevangen te zetten.
Bocke gaf dus toe, en beloofde
voortaan met twee der twaalf schepen
plaatsen genoegen te zullen nemen. Om
dat de helft van de twaalf ieder jaar
aftrad, kon hij elk jaar één candidaat
stellen en afvaardigen. En zo is het ge
bleven tot de dood van de laatste Ha
rinxma thoe Sneeck, Bocke II, een klein
zoon van Bocke I, die in 1499 kwam te
overlijden, zonder mannelijke nakomelin
gen achter te laten.
Hoezeer de huidige Sneker maatschappij ook met die van vijf eeuwen
geleden moge verschillen, de gemiddelde geaardheid van de, Sneker burger
en burgeres zal gedurende al die tijd weinig gewijzigd zijn. En zoals de
Sneker van vandaag de dag bekend is om zijn warsheid van vertoon en
vormelijkheid op zijn beurt daarbij wel eens de ware levenskunst ver
zakend daarentegen zijn misnoegen niet onder stoelen of banken ste
kende waar men hem in zijn vrijheid tracht te beknotten, zo krijgt mefi uit
de berichten, die over het 15de eeuwse Sneek tot ons gekomen zijn een
eendere indruk.
Wij danken het Sneker Stadsboek van 1456 juist aan Sneker vrijheidszin.
Reeds lang een stedelijke gemeenschap met eigen rechten uitmakende, werd
behoefte gevoeld aan een even duidelijke als gezaghebbende samenvat-
inzettingen, die de positie van Sneek ten
en die harer inwoners ten opzichte van elkaar
«o