Sneek in het jaar 1456 Officieel Orgaan van de gemeenten SNEEK, WYMBRITSERADEEL en IJLST Het Sneeker Nieuwsblad is een gecombineerde uitgave van NIEUWE SNEEKER COURANT, SNEEKER COURANT en DRIJFHOUTS NIEUWSBLAD i Toch herdenken! Een 98-jarige vertelt g 111e jaargang no. 72 Redacteur: L. KIEZEBRINK r' Raket voor hulpverlening I Kapelaan J. M. Diender naar Sneek Kaaskeuring F.N.Z. Grounpachter Boerderijbrand Twee doden bij aanrijding op zee Donderdag 6 september ’56 1 ,5. SI Lysol gedronken De Harinxma’s. Bejaarde bisschop bij onlusten omgekomen KLEINZAND 7 - Telef. 2872 Andere tijden, andere drukte-. Zo is het nu iedere dag op de Oosterpoortsbrug en de Oosterdijk. - Mpg F r Bocke Harinxma, H. H. ‘A.-’ Volleerd..en nu verdienen. Feesten. S Door onbekende oorzaak is dinsdag brand uitgebroken in de boerderij van de landbouwer B. H. te Meijel (L.). Of schoon dè brandweren uit Merel, Helden en Venlo werden gealarmeerd, aangezien het vuur weldra door het dak naar bui ten sloeg en er groot gevaar dreigde voor de gehele dorpsstraat, konden deze brand weren toch niet verhinderen, 'dat schu ren, stallen en de gehele oogst verloren gingen. Een en twintig varkens kwamen in de vlammen om. De aanzienlijke scha de wordt door verzekering gedekt. Haar levensgeschiedenis. „Wij woonden toen in de Hooghuister steeg. Ik was de jongste van negen kin deren. Vader maakte Friese klokken boven, op zolder en later had hg veel werk voor die grote fabriek die hier toen was, van Pyttsersen. Beste mensen Op rijksweg no. 12 onder de gemeente Zevenhuizen is een ernstig ongeluk ge schied, dat aan twee personen het leven heeft gekost. De 45-jarige heer B. uit Zeist werd op zijn scooter aangereden door een vrachtwagen en overleed kort daarop aan zijn verwondingen. De 17- jarige A. S. uit Den Haag, die als lifter achterop zat, werd eveneens gedood. Westduitse technici hebben voor hulp- verlenirig aan schepen in nood een raket geconstrueerd, die, afgeschoten door een schip dat hulp verleent, op de zee rond om het in nood verkerende schip olie op de golven werpt, waardoor het redding- werk bij ruwe zee gemakkelijker wordt. Verschqntr MAANDAGS en DONDERDAGS Administratie Comb. Drijfhout-Klezebrink Co. Kantoor GROOTZAND 55 Talafoon 3005 (K 5150) De Weleerw. heer J. M. Diender, ka pelaan in de parochie van de H. Henri- cus te Klazienaveen is benoemd tot ka pelaan ’n de parochie van de H. Marti- nus te Sneek. Kapelaan Diender is geboortig van Zwolle, werd in 1951 priester gewijd en was eerst kapelaan te Keijenburg (Gld.) voor hij naar Klazienaveen kwam. SNEEKER NIEUWSBLAD Bocke heeft woord gehouden, gelijk ook zijn opvolgers, Feije, Piter en Bocke II zich door zijn woord gebonden hebben gevoeld. Dit belette niet dat de „bui tenlandse politiek” van het Sneker re- publiekje geheel in hun handen lag, en Sneek’s wel en wee afhankelijk was van het welslagen of falen hunner inzichten. Piter is waarschijnlijk wel de bekwaam ste geweest, doch Bocke II de minste, wiens gelddorst niet alleen hemzelf, doch ook Sneek, ja gans Westergo noodlottig is geworden, ten offer gevallen aan de terreur van de huurbenden, door Bocke II zelf binnengehaald. Hoe ongelukkig het einde van het Harinxma-bewind geweest moge zijn, aan de bewondering afdwingende orga nisatie van het eigenlijke Sneker stads bestuur, dat zich nu eenmaal wel bezig moest houden met zaken, die thans ter tafel zouden komen op de ministeries van oorlog en buitenlandse zaken, heeft het waarlijk niet gelegen. Betuigen wjj daarom onze eerbied voor de kennis en de wijsheid van degenen, die onze stad vijf eeuwen geleden binnen haar palen mocht hebben. .F:-? if Toen ik acht jaar was of tien, dat weet ik niet meer precies, zei ik tegen moeke dat ik van school wou. Ik kon lezen en schrijven en rekenen. Ik zei: ik weet preies wat ik uutgeve en wat ik terug krije mut en ik kan wel boodschaplopertje worden en wat ver1 dienen. Nou .moeke zei dat ik het zelf maar weten moest. Maar ik wou wat verdienen. Het was soms thuus ook zo’n diep verdriet Moeke die haar gou den ooriezer verkocht en nou niks meer had en ik ging drie maal daags uut boodschap lopen. Ik kwam ook op naai les. Bij Antonius op de Oude Koemarkt nee, Koopmans woont er niet in, ik weet niet wie er nu in woont. O ja, toen ik nog op school was zat ik eerst bij meester Geertsema. Toen hij te oud was en weg ging, kwam meester Bergmans, een beste goeie man. Maar ik was niet meer op school en ik ging al gauw bij andere mensen naaien. Ik maakte zo graag poppejurkjes en toen kon ik ook wel voor anderen naaien. Twintig cent verdiende ik dan per dag. Thuis naaide ik ook. Ik stond om vijf uur ’s morgens op en naaide in drie morgens een dienst- bodejak. Daar kreeg ik acht stuivers voor. Ik naaide met de hand natuurlijk, maar toen kwamen de naaimachines en ik wou er graag een hebben. Dan kon ik vlugger en verdiende dan ook meer. Maar geld had ik natuurlijk niet. Ik ging naar mijnheer Smit, die in het huus van Ja- mln woonde, en zei dat ik graag een machine wilde hebben, maar geen geld had. Toen mocht ik hem hebben als ik 25 gulden per kwartaal betaalde. In vier kwartalen was de machine van mij. Wat was ik toen rijk. In de stad praatte iedereen er over, Grietje Wagenmakers het een trapnaaimachine Hendrik Bak ker bracht hem op de kruiwagen naar mijn naaihuizen, dat kon natuurlijk niet anders. Hij was te zwaar voor mij om te dragen. Hoe oud ik toen was? Veertien jaar. Ik naaide toen ook mooie japonnen voor de dames met die wijde rokken, oprggsels en stiksels en met een hele rg haken en ogen. Daar kreeg ik vijf gulden voor, en vaak waren ze boos en wilden dan niet betalen. Dan vonden ze het te veel. Te Arce (L.) heeft de 21-jarige T„ toen hij laat van de kermis huiswaarts keerde, thuis uit een fles lysol gedron ken. De moeder vond haar ongehuwde zoon de volgende morgen dood in bed. het „achter het gasthuis”, daar woon de toen... Grootvader was ook klokken maker. Hun kamer aan de Oude Koe- Aiarkt was half kamer, half werkplaats. Waar ze woonden lag een houten batte op de stenen vloer. Op het stienen ge deelte van de vloer, naast de batte, stond Grootvaders draaibank, hij maakte ook Friese klokken. Grootvader kon mooi vertellen, hij had de soldaten te rug zien komen van de slag bij Water loo. Ik heb ook vaak soldaten gezien. De marketentster liep dan voorop en wij zongen: En nemen ze mij voor mar ketentster aan, Dan ben ik bij mijn Christiaan. Wij zullen hier verder niet ingaan op de inhoud van het Sneker Stadsboek, hoe scherp de inhoud daarvan ook de bestuurswijze en het marktwezen van onze stad omstreeks het midden der 15de eeuw belicht. Voor dit tijdperk buiten gewoon democratisch te noemen, kan men begrijpen hoe ook reeds vroeger de stad Sneek aan andere Friese steden als een voorbeeld werd voorgehouden. Be denkelijke ontwikkelingen in het door eindeloze broedertwisten verscheurde Westerlauwers Friesland wierpen echter hun schaduwen over Sneek, dat, wilde het zich handhaven, aansluiting diende te zoeken bij een der beide partijen, waarin zich de kleinere veeteverbanden tenslotte hadden opgelost: Schieringers of Vetkopers Sneek koos de zijde der eersten, wel licht mede omdat Sneek’s doods vijandin, Leeuwarden, de andere partij was toege daan. Nu moest men zichzelf kunnen verdedigen, doch bovendien ook het plat teland in wijde omgeving weten te be heersen, wilde men zich van een geregel de toevoer van boter en kaas verzekeren. Oud Sneek. In de komende dagen zullen we oude boeken opslaan, oude teke ningen en prenten bekgken. We zullen ons verdiepen In het oude stadje zoals het gevat lag tussen de grachten. Kunt u het zich moeilgk voorstellen? Er zgn in onze stad mensen die er niet zo veel moeite mee hebben. Ze zgn hier oud en grgs geworden en hebben de stad zien groeien. Ze leven half in de tijd van de bolwerken en stadsgrachten en weten toch ook van de flats op het eiland. Met één van deze oudjes zijn we een praatje gaan maken en we hebben iemand "It- gezocht die bijna honderd jaar geleden werd geboren. Stel U voor een vj_ de deel vaïi de 500 jaren stadsrecht die wg herdenken. MEVROUW GRIETJE RINGNALDA —WAGENMAKERS werd op 31 augus tus 1858 geboren en is dus nu 98 jaar. Toen wg tegenover haar zaten in de ge zellige huiskamer aan de Marktstraat, zij kleintjes weggedoken in een gemak kelijke stoel met kussens, dwaalden haar pientere ogen achter brillegazen dikwijls naar buiten. Wij volgden haar blik en zagen het stadhuis, de kern van het oude Sneek. Van dit punt af bezochten we in gedachten het oude stadje tussen de stadsgrachten. Haar heldere stem, die soms even stokte als ze diep moest nadenken, leidde ons. Wg gingen langs het stadhuis, daarna kwam een rijtje voorname huizen waar de leeszaal toen ook nog bij hoorde, de oude Peperstraat, het „schapenplein”, weggedoken onder hoge bomen, dan recht op de Joodse kerk aan, naast de herberg Het Hoog- huis. door de Oosterpoort. Want het was de zuivelmarkt, waarop de Sneker economie dreef. Een zuivel markt, die de belangrijkste was van ge heel Friesland en waarheen kooplieden Uit Hamburg, Holland, Utrecht, Over ijssel, Gelderland en Westfalen regelma tig hun schepen of lasthebbers zonden. Een leger zonder aanvoerder, is een schip zonder roer, en zo aanvaardde de Sneker overheid de diensten der Harinx- ma’s, een geslacht, dat oorspronkelijk van Heeg kwam maar door krijgsgeluk en list in IJlst, Sloten en Woudsend de eerste viool was gaan spelen, en door een huwelijk met de enige dochter van de zeer machtige en rijke Rienck Bocke- ma bij wijze van sluitstuk het hoofde- lingschap van Sneek had weten te ver werven. Een erfelijke functie, welke de uitvoering van door de Sneker magi straat genomen besluiten inhield. In 1456 is het Bocke Harinxma, die het Sneker hoofdelingschap bekleedt. Een bekwaam man, onder wiens bewind in een groot gebied rondom Sneek geen Vetkoper een voet durft te zetten, waar om de burgerg hem zoveel mogelgk de vrge hand geeft. Doch ook binnen Sneek wenst Bocke met meer ontzag behan deld te worden. Teneinde zgn doel te bereiken, poogt hg stromannen in de Magistraat benoemd te krijgen, die slechts doen en zeggen wat Bocke hun beveelt. De magistraat werd gekozen door een college van 36 kiesmannen, van wie elke Te Evaton bij Johannesburg is dins dag een bejaarde bisschop, John Robert Douglas Sims, bij onlusten om het leven gekomen. Zijn verminkte en verkoolde lijk werd onder een boom bij zijn huis aangetroffen. De bisschop is vele jaren hoofd geweest van de christelijke natio nale kerk van Afrika. Volgens de politie bevonden de bis schop en zijn gezin zich thuis toen hun huis door naturellen werd aangevallen. Er werd met stenen gegooid en enkele malen op het huis geschoten. Vervolgens werd het huis met benzine aangestoken. Terwijl de bisschop naar buiten vluchtte, vatten zijn kleren vlam. Echtgenote en dochter zijn tot dusver niet gevonden. Ook kortgeleden hebben zich onlusten in Evaton voorgedaan. J; De dames hadden soms feest dan voerden ze stukjes op in de zaal van Agema, die er nou nog is op de Wip, u weet wel. Ik mocht dan bij de dames thuis oppassen, dat was leuk werk. De heren gingen vanzelf ook mee naar de zaal. „Hebt U zelf ook wel eens een feest meegemaakt, mevrouw Ringnalda?” Ze draait het ingevallen gezichtje on der het levendige kroeshaar naar me toe. „Feest? Nee, dat herinner ik me niet. Er was een zangschool onder de Waag, van Knoot (zo klinkt de naam in mijn oren) maar daar was ik niet bij. Er was wel Koningsdag, dan knalden er altijd veel voetzoekers. En met Sinter klaas was er onder de Waag koekhak ken en kienen. Op een keer walmde een van de tuutlampen en toen werd een van de mannen helemaal zwart. Ik weet niet meer wie het was. Ja, er waren toen alleen maar tuutlampen. Toen mijn ou ders 25 jaar getrouwd waren, hebben we voor hen bij Yme Bakker een petro leumlamp gekocht. Dat was toen een nieuwigheid natuurlijk”. Het oudje zit in gepeins en ik zie hoe de herinneringen op haar afstormen. Ze neemt kennelijk hier en daar een episode Uit haar lange leven. (Zie verv. pag. 2), waren dat. Mevrouw woonde hier later schuin tegenover ons op de Marktstraat, Ik kreeg zulke heerlijke soep van haar toen één van de kinderen geboren was. En een kast vol gebak van de omwonen den dat bestaat nou niet meer. De mensen moesten niet zo hoogmoedig wezen. Vader herstelde voor Pyttersen evenaars en die mooie koperen doofpot en breischee heeft hij ook gemaakt. Meijer die in het Hooghuis woonde, was ook een beste man. In hun bleek groeide een druivenboom en de druiven die aan onze kant overhingen, mochten wg er afplukken. Dat was natuurlijk een feest voor ons. Mijn broer zou ook klokken maker worden, in Groningen in de leer gaan bij och, nou bin ’k de naam vergeten, dat vien ’k niet leuk. In Gro ningen, maar dan moest hij natuurlijk netjes in de kleren zitten. Weet je wat, zei moeke, dan verkoop ik mien gouden ooriezer, dat hindert niks. En zo ging mijn broer keurig netjes naar die baas in Groningen. Later ging ik één maal in het jaar in Groningen logeren. Dan moest ik ’s morgens vroeg met de boot van Nieveen weg en ik kwam nachts om 12 uur in Groningen aan. Het kostte fl.Ik had toen een doeske en een kanariepietje bij me te welkom thuis en er waren twee oude dove mensen op de boot. Dat vergeet ik nooit weer. Moeke’s ouders woonden in de boerderij buuten de Noorderpoort, waar nou hotel Leeuwen is. Ze stierven beide aan de cholera, wij zeiden kolere, en hun kinderen kwamen in het weeshuis. Mijn grootouders woon den op de Oude Koemarkt, daar was ik ook op school, waar nou nog het arm huis is, geloof ikDaarachter heet Kunt U zich -voorstellen dat de toegang tot de Oosterdijk er in de 18e eeuw zó uitzag? Om de stad binnen te komen moest men er ting -van alle bepalingen en opzichte -van haar omgeving vastlegde. Moeilijkheden, gerezen tussen de Sneker overheid en vormden tenslotte de aanleiding tot een uitspraak over te gaan, welke haar bekroning in het Sneker Stadsboek vond. Hier klopt het hart van Sneek. Het Schaapmarktplein, vanouds het centrum van de stad, aangepast aan de eisen van de moderne tijd. Hoe druk het er kan zijn, toont deze foto. der vier wijken, waarin Sneek verdeeld was, negen aanwezen. Bocke nu oefende pressie uit op de kiesgerechtigde bur gers van de wijk, waartoe zijn stins be hoorde en maakte aanspraak op de be noeming van negen kiesmannen, die zijn wijk heetten te vertegenwoordigen. Zo doende dacht hij, middels deze negen kiesmannen, waartoe hij zelf, of naaste verwanten eveneens konden behoren, vier van de twaalf schepenen te beheer sen, die het Sneker stadsbestuur in en gere zin uitoefenden. Met recht achtten vele Sneker burgers dit het begin van het einde. Ongetwij feld zouden Bocke, of zijn rechtskundige raadgevers, na verloop van enige tijd een andere drogreden vinden, nóg meer schepenplaatsen door stromannen te laten innemen, waarmede alle invloed van de burgerg op het stadsbestuur om hals zou zgn gebracht. Juist op tijd wist men het gevaar te bezweren en Bocke terug te zetten, zolang zijn macht nog niet groot genoeg was, een staatsgreep te kunnen wagen en de hem niet wel gevallige inwoners uit de stad te verwij- Op de centrale kaaskeuring van de Kon. Ned. Zuivelbond F.N.Z. kwamen acht van de elf gouden medailles in Friesland terecht. Bronzen medailles werden o.a. toege kend aan Sgbrandaburen, Uitwellinger- ga en Scharnegoutum. Men vraagt zich misschien af waarom gebeurtenissen, welke zich hier een half duizend jaar geleden afspeelden, thans naar de voorgrond worden gedrongen. Op een moment dat de actualiteit van het heden zo zeer alle en aller aandacht o petst. We denken daarbij aan de zorglijke internationale toestand, aan de moei lijkheden welke in ons land zelf drei gen en welke zich o.a. afspiegelen in een slepende kabinetscrisis. Er zijn ook verschijnselen welke zouden kun nen doen vermoeden dat de conjunc tuur over haar hoogtepunt heen is. Somber zijn door de zeer ongunstige zomer ook de vooruitzichten voor het boerenbedrijf, waardoor de welvaart in onze Z.W.-hoek wordt aangetast en daardoor ook die van. onze stad, als zijn verzorgingscentrum. En we spreken dan nog maar niet van het woningprobleem. Waarom dan bij zo vele dringende vraagstukken van het heden, de blik gewend naar een zeer, ver verleden „Sneek vijf eeuwen stadsrechten”wat zeggen die woor den ons eigenlijk nog Velen, de meesten waarschijnlijk niets, hoog stens gaat hun interesse naar de hier zeer bescheiden gehouden feestelijke franje, welke de eigenlijke herdenking omgeeft. De vraag heeft ons bij dergelijke herdenkingen altijd geïntrigeerd, hoeveel inwoners van een feestvierende stad nog door ban den des bloeds verbonden' zijn met degenen, die in het oergrijze verleden getuigen waren van de gebeurtenis, welke wordt herdacht. Het is een vraag, waarop geen antwoord is te geven, en het is zeker niet op derge lijke banden dat een beroep kan wor den gedaan om een rechtvaardiging van een dergelijke herdenking te vin den. Die rechtvaardiging ligt in een ander vlak. Zij ligt in het woord stad en het begrip gemeenschap. Een ge meenschap is meer dan een som van alle activiteiten van alle individuele burgers in een bepaald tijdsgewricht. Zij heeft een eigen leven, burgers komen en gaan, de stad blijft! Vijf eeuwen geleden was Sneek een stede ke met een luttel aantal huizen, samengeklompt rond een machtig kerkgebouw, bolwerken en grachten omgaven het, poorten sloten het af. Door honderden jaren heen heeft dat stadje zich doorgeworsteld naar het heden, door oorlogen en bezettingen, en de rampspoeden van brand, pest, cholera, door verdrukking en vaak economische nood. Maar het groeide, door alle tegenspoed heen dit stedeke tot een stad, het brak door die groei door bolwerken en poorten heen naar wijder veld. Het groeide omdat het een gemeenschap was, reeksen gene raties hebben hier voor problemen gestaan, andere dan die waarmee wij geconfronteerd worden, maar even zwaar voor haar wegend als de hui dige voor onze generatie. Zij hebben ze opgelost in gemeenschappelijke samenwerking en eendracht. Het is goed zich daarop te bezinnen ook in deze tijd overladen met grote pro blemen. Opdat die bezinning ons tot een les zij Advertentieprijs 15 ct. per mm. Bij contract (handelsadv.) lager. Abonnementsprijs f 3- per half jaar. Franco per post f 3.75 per half jaar. Giro 50748 ten name van Sneeker Nieuwsblad. Redactie-adres deren of gevangen te zetten. Bocke gaf dus toe, en beloofde voortaan met twee der twaalf schepen plaatsen genoegen te zullen nemen. Om dat de helft van de twaalf ieder jaar aftrad, kon hij elk jaar één candidaat stellen en afvaardigen. En zo is het ge bleven tot de dood van de laatste Ha rinxma thoe Sneeck, Bocke II, een klein zoon van Bocke I, die in 1499 kwam te overlijden, zonder mannelijke nakomelin gen achter te laten. Hoezeer de huidige Sneker maatschappij ook met die van vijf eeuwen geleden moge verschillen, de gemiddelde geaardheid van de, Sneker burger en burgeres zal gedurende al die tijd weinig gewijzigd zijn. En zoals de Sneker van vandaag de dag bekend is om zijn warsheid van vertoon en vormelijkheid op zijn beurt daarbij wel eens de ware levenskunst ver zakend daarentegen zijn misnoegen niet onder stoelen of banken ste kende waar men hem in zijn vrijheid tracht te beknotten, zo krijgt mefi uit de berichten, die over het 15de eeuwse Sneek tot ons gekomen zijn een eendere indruk. Wij danken het Sneker Stadsboek van 1456 juist aan Sneker vrijheidszin. Reeds lang een stedelijke gemeenschap met eigen rechten uitmakende, werd behoefte gevoeld aan een even duidelijke als gezaghebbende samenvat- inzettingen, die de positie van Sneek ten en die harer inwoners ten opzichte van elkaar «o

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Sneeker Nieuwsblad nl | 1956 | | pagina 1