aan
o
20
O
W1
•fit
Inkomen verhogen door opvoering van
de melkproduktie per koe
Oudheidkundige vondsten
het Schaapmarktplein
II
i
R
3^'
i
Cassette
'CM
cc
0
cc
O
Scherven, stenen, palen en grafzerk
leren ons hoe t vroeger was
i c
m
x o
m
5
MX
Gedenksteen uit 1840
ri
Wordt Sneker A-team
zaterdag kampioen
En
uj Q
P3
SNEEKER
NIEUWSBLAD
De boer en zijn bedrijf
Geslaagd
ONMISBAAR bij zomerse genoegens
LU
00
i;
Wim Kan met Birma-
conference voor radio
Alleen nog zeer dringende
telefoongesprekken niet
Israël
O
o
o
o
m
Z
z
LU
O
Sncker industrie achter
actie ..Helpt Israël”
Orga-800 en Orga-Ripel
zijn onschadelijk voor mens en dier.
VRAAG DE DROGIST!
Noordelijke elub-
kampioenschappen
midgetgolf
12.,
w
Mulo-examens in Sneek
Z
Z
O
O
O 0
O
-J
CQ
AARDEWERK
UIT LATER EEUWEN
C
O
Ledencompetitie
kaatsvereniging ..Sneek”
W;’
L V
L ijriiXN»-
Bxl/lil
jK:
'V v-
TWEEDE BLAD
DONDERDAG 8 JUNI 1967
■"’’si
Een gezicht op de Wip omstreeks 1930
GROTE VERSCHILLEN
Sneek; de heren xB. Thijseling, Oos-
kan
H. H.
WAT IS BELANGRIJK?
Uiteraard moet voorop staan, dat
J. Boerstra.
HH
Sneek A
Appelscha A
Appelscha B
Sneek B
Medemblik
Schoorl
Een detail van de vogelvluchtkaart uit
de kroniek van Ubbo Emmius, geda
teerd 1616. Men ziet hierop nog het
grachtje, dat later werd gedempt tot
Schaapmarktplein en onder een huis
aan de Peperstraat doorliep de Nel-
tjeszijl.
Zaterdagochtend 10 juni tussen half
elf en elf uur is in het VARA-pro-
gramma ZO 135 op Hilversum 2 Wim
Kan te horen met zijn „Birma-kwar-
tiertje”, een montage van de conferen
ce die hij op zaterdag 27 mei j.l. hield
ter gelegenheid van reunie van Bir-
magangers in Scheveningen.
N
ORGACHEMIA
W ft
Later werd de steen nog eens gebruikt,
en wel voor de zoon van degene, die
cr het eerst onder begraven was:
,,Anno 1649 den 2... Agustus is in den
Heere gerust Douwe Hyughes ’s
nachts tussen 11 en Ueren out
48 laer 11 maenten 4 Daghen en leit
alhier begraven”.
IN MIDDELEEUWEN
OOK AL HUIS
PTT zal voorlopig alleen nog aan
vragen voo zeer dringende telefoon
gesprekken met Israël accepteren. De
ze maatregel is noodzakelijk vanwege
het grote aantal aanvragen dat nog
voorhanden is. Bovendien nemen de
telefoonkantoren te Bern, Londen en
Parijs, die ook de afwikkeling van de
gesprekken vanuit Nederland verzor
gen, nauwelijks meer aanvragen aan,
omdat ook daar ’n opeenhoping is ont
staan. Het telexverkeer, dat via Bern
en Wenen wordt afgewikkeld, kampt
slechts met geringe vertraging. Tele
grammen worden normaal aangeno
men, doch voor een goede overkomst
kan uiteraard niet worden ingestaan.
Geslaagd aan de Vakschool voor de
Detailhandel te Leeuwarden onze stad
genoot de heer H. Henstra.
Niet alleen de 13de eeuw, ook de
14de, 15de en 16de eeuw is onder de
scherven vertegenwoordigd, totdat wij
met de 17de eeuw belanden in da ma
jolica enerzijds, het bekende, gegla
zuurde Friese aardewerk anderzijds.
De majolicais, genoemd naar het ei
land Majorca, vanwaar dit aardewerk
indertijd bij scheepsladingen werd uit
gevoerd, ook naar Nederland. Totdat
men het hier ook zelf wist te maken -
eerst te Antwerpen, later Middelburg,
Delft, Rotterdam, Haarlem, tenslotte
met bouwpuin en andere
vroeger eeuwen, 1
voerd voordat men het
aardrijk bereikte. Dit bestond uit zwa-
Tenslotte twee huismerken, in
vorm i
W’s. De steen moet al geruime .tijd op
de kerkvloer gelegen hebben, want de
tekst was danig uitgesleten en hier en
daar niet meer te ontcijferen.
Raadselachtig bleven de naalrijen,
evenwijdig aan de gevelwand langs de
Wip, op een afstand van circa vier me
ter binnen de huidige rooilijn, in de
slappe kleibodem geramd. Dit leken
SE ...K
I M. Haarsma, Bakhuizen.
Voor het Mulo-diploma B slaagden
i de dames: A.,Tuinier, Harich, S. Mein-
1 tema, Oosterwierum, A. H. Bouma,
i Sneek; de heren: R. Okma, Koufur-
derrige, A. Wagenaar. Niiemirdum, S.
C. Bouwsma. Sloten, H. P. Krekt,
Sneek.
Afgewezen: 4.
Met x slaagden tevens voor midden
standsdiploma.
De melkproduktie per koe is terecht een veel besproken onderwerp. Zij be
paalt namelijk in sterke mate de hoogte van het melkgeld en daarmee ook
de totale opbrengst op een weidebedrijf. Nu moet men ervoor waken deze
faktor een alles overheersende rol toe te schrijven. De melkgift per koe be
paalt immers niet alleen de totale opbrengst op een bedrijf; ook de bedrijf s-
oppervlakte en de melkveebezetting zijn daarbij speciaal van invloed. Ver
der staan er tegenover de hoeveelheid melk een paar kostenfactoren, die
door hun hoogte een grote rol spelenDit zijn de bcwerkingskosten (eigen
loon betaald loon -f' toonwerk'werktuigkosten) en het veevoer.
Bij dé beoordeling van dé melkgïft
per koe zal men de genoemde faktoren
niet uit het oog verliezen. Dit bete
kent dus, dat de hoogte van de melk
produktie per koe op zich niet genoeg
zegt. Hiermee wil natuurlijk niet ge
zegd worden, dat een verhoging van
de melkproduktie per koe op veel be
drijven niet rendabel en wenselijk zou
zijn. Integendeel!
Vanaf dinsdagmiddag is er in Sneek
door de directies en ondernemingsra
den van de plaatselijke metaalindustrie
een zeer grote bedrijvigheid ontwik
keld. Alle werknemers en werkgevers
hebben zeer spontaan meegewerkt. In
de loop van woensdag breidde deze
actie zich uit tot bijkans alle bedrij
ven van enige omvang in Sneek, waar
eveneens een zeer gunstig onthaal te
constateren viel. Via persoonlijk con
tact en gerichte brieven aan directies,
ondernemingsraden en bedrijfskernen
is in de industriële sector in Sneek
thans ieder volledig op de hoogte van
hetgeen het comité „Helpt Israël” be
oogt en verwacht, nl. een zeer royale
financiële bijdrage.
Verwacht mag worden, dat deze ac
tiviteit op de massale actie van a.s.
vrijdag zeer inspirerend zal werken en
dat door het voorbeeld van de Sneker
industrie alle andere bedrijfstakken
zich geroepen zullen voelen eenzelfde
daad te stellen.
GRAFZERK
TWEEMAAL GEBRUIKT
Verrassing baarde de vondst van
een grafzerk. Vermoedelijk is deze in
de grond beland bij het funderen van
het hoekpand uit 1840 en afkomstig
uit de Grote Kerk. Er zijn namelijk
wel meer oude grafzerken bij een of
andere verbouwing of herstelling uit
de Grote Kerk verdwenen en als
bouwmateriaal verkocht.
alles voor Baby’s huidje
STOFVRIJ AFCESLOTEH
SLEUTELSTUKKEN
Inwendig was er in beide panden
weinig belangwekkends meer te vin
den. De eikenhouten, 17de-eeuwse kap
boven het tweede pand bestond gro
tendeels nog, maar verkeerde in een
buitengewoon slechte toestand door
het afrotten der balkeinden.
Deze balken rusten op eenvoudig
behakte sleutelstukken, welke even
eens door verrotting waren aangetast.
Enkele daarvan werden naar het mu
seum overgebracht, maar ze zijn lang
zo fraai en rijk niet besneden als de
veel forsere sleutelstukken, aangetrof
fen in de panden aan de overzijde van
de Wip en eveneens aan ons museum
ten geschenke gegeven.
Leverde ’t slopen van de twee pan
den dus weinig opzienbarende zaken
op, des te meer het uitgraven van de
drie meter diepe bouwput, bestemd
voor de kluiskelder onder het nieuw
te bouwen bankgebouw aldaar. Een
Het eerste vertoonde in de zijgevel,
naar de Wip gericht, een hardstenen
gedenksteen, welke bij het slopen
voorzichtig werd weggenomen en naar
het mu-eum overgebracht. Het op
schrift luidde als volgt:
„H. W. en C. W. Witteveen - 4/6 -
1840”.
Hieruit bleek dus, dat het pand in
1840 was gezet, waarbij H. W. en C.
W. Witteveen - kinderen van de bouw
heer? - op 4 juni van vermeld jaar
de eerste steen hadden gelegd. Na
tuurlijk had er vóór 1840 al een ouder
huis gestaan, maar hiervan was geen
spoor meer te vinden, afgezien van
funderingsresten. Deze resten wezen
er intussen op, dat de situatie vóór
1840 nogal afweek van de latere.
Ook uit de 17de-eeuwse vogelvlucht-
kaarten valt namelijk af te leiden, dat
het hoekpand Wip-Schaapmarktplein
oudtijds niet met de voorgevel naar
het Schaapmarktplein stond gericht,
maar naar de Wip, evenals alle andere
huizen langs de noordzijde van dit
water. In 1840 draaide men het hoek
pand als het ware een kwart-slag om,
zodat de voorgevel naar het Schaap
marktplein werd gewend.
Wat het belendende, eveneens afge
broken pand betreft, dit dateerde ze
ker nog uit de eerste helft van de
17de eeuw. Hierop wees niet alleen de
aard van de gebruikte zacht gebak
ken, fraai rood gekleurde baksteen,
maar ook de resten van zandstenen
sierstukken, als toogstenen aange
bracht in de ontlastingsbogen boven
de vensters op de eerste en tweede
verdieping. Oorspronkelijk had de
voorgevel bovendien een getrapte be
kroning bezeten, die, denkelijk reeds
in 1840, werd verwijderd en vervan
gen door de verminkte afsluiting, wel
ke wij tot aan de afbraak van dit jaar
allen hebben gekend.
De zandstenen lijsten van de eerste
beide „trappen” bleken nog voorhan
den ta zijn onder de later aangebr.ach-
te'houten gevelafdekkingen en lieten
over 'de.toestand in de 17de eenw SeeP
twijfel bestaan.
32 x 16 x 8 cm, alsmede enige middel
eeuwse dakpannen van het bekende
nonnen- en paterstype, welke in de
16de eeuw in onbruik geraakten.
De kaart van 1616 laat voor het ove
rige duidelijk uitkomen, dat „Nijen-
oort” in dat jaar nog niet tot de aan-
zienlijkste buurten van de stad hoorde
en de indruk wekte, eerst kort voor
dien te zijn volgebouwd. Ongetwijfeld
is daar eens een breed water geweest,
een sluiskolk, aangelegd vóór de oude
Neltjeszijl. Het smalle pand boven dit
gemetselde sluisje - nog altijd aanwe
zig! - herinnert aan deze schiere tij
den, toen de Peperstraat nog tot wa-
servering, eventuele bijvoedering, pun- terkering diende.
Amsterdam, Harlingen, Bolsward en
vooral Makkum, waar men het nog al
tijd vervaardigd. Men heeft er echter
klei voor nodig, die uitsluitend kan
worden verkregen door het vermengen
van Friese klei met van elders aan
gevoerde bestanddelen, als Duitse por-
celeinaarde.
Het gewone, Friese, geglazuurde
pottenbakkersgoed is uiteraard veel
goedkoper en lang zo fraai niet. Dit
werd onder meer te Sneek gemaakt,
waar de pottenbakkerij van Stam het
tot in onze eeuw uit wist te houden,
totdat het email de markt voor dit ge
bruiksgoed geheel bedierf. Te Workum
is men er nochtans tot in onze dagen
mee doorgegaan, zij het dat men zich
hierbij heeft moeten toeleggen op sier-
vazen en dergelijke.
Het Fries Scheepvaart Museum be
zit intussen een interessante collectie
van allerlei typen, eertijds door de fir
ma Stam aan de markt gebracht. Som
mige uitgevoerd in bruin glazuur, an-
dere in geel of groen, dan wel deze
kleuren gecombineerd.
loon 'toonwerk C werktiiigkosten) en het veevoer.
men een koe heeft, die kan produce
ren (erfelijkheid). Daarnaast zijn er
dan de faktoren als: verzorging, voede
ring, beweiding, systeem van melken.
Op basis van wat steeds weer blijkt
uit de bedrijfseconomische boekhou
dingen menen we te mogen stellen,
dat een intensief graslandgebruik van
groot belang is voor de melkgift. Dit
‘■ysteem wordt o.a. gekenmerkt door
de volgende punten: een voldoende
zware stikstofbemesting in het voor
jaar; later steeds doorgaan met de
aanwending van stikstof; een vroegtij
dige start met maaien in het voorjaar.
Dit systeem (hier kort geschetst)
geeft onherroepelijk een gunstige in
vloed op de beweiding en daarmee,op
de zomermelk. Daarbij geeft het ar-
beidsspreiding in de oogst en de groot
ste ruwvoerproduktie, wat mogelijk
heden to opvoering van de veebezet
ting of verlaging van voeraankopen
inhoudt.
Onder auspiciën van -de NEMIBO
wordt op de midgetgolfbaan alhier za
terdag a.s. de finale gespeeld, met als
inzet het noordelijke kampioenschap
midgetgolf.
Het Sneker A-team heeft in de afge
lopen weken belangrijke successen we
ten te boeken, wat resulteerde in een
eerste plaats. Zaterdag zal dus moe
ten blijken of deze eerste plaats om
gezet kan worden in het noordelijk
kampioenschap, hetgeen tevens inhoudt
afvaardiging naar de Nederlandse kam
pioenschappen.
De stand luidt momenteel:
2227 punten
2267 punten
2373 punten
2616 punten
2736 punten
3004 punten
Het verschil met Appelscha A is
echter dermate gering, dat er nog vol
op spanning heerst.
Onze steen bleef niet heel, maar de I
brokken werden netjes vergaard en
laten het volgende lezen:
„Anno 1624 den 6 February sterf den
Eersamen Hyughe Douwes out om
trent 66 laeren en leit Hier begra
ven”.
ons elzenstammetjës toe.' wélke "in’
vroeger eeuwen in Sneek heel vaak
werden gebruikt als „heipalen”, ten
einde het verzakken van de daarop
rustende muren tegen te gaan.
de Meer, Workum; xF. Oosterhaven, Wor.
van twee dooreen geschreven kum; xR. Roskam, Workum; alsmede
e steen moet al geruime .tijd op de herm A. J. Schaper, Koudum; S.
G. Stenekes. Bozum; S. Krikke, Of-
fingawier: xS. de Jong, Ferwoude; xR.
de Boer, Edens; M. Larooy, Balk; G.
J. Kok, Lemmer.
Voor diploma B slaagden de dames
A. Hielkema, Harich en U. de Jong,
Harich: alsmede de heren T. Jaar-
sma, Utrecht; R. Leeverink,. Bolsward,
xR. T. Roukema, Lemmer.
Afgewezen: 10.
Woensdag slaagden voor het Mulo-
A r diploma A de dames: J. J. de Boer,
Ook onze palen - een dubbele, dia-TJ^brecht j H. Jorna. Sneek, H.
I Tumstra, Scharnegoutum, W. Galema,
j Sneek, A. H. Overdiep, Balk, xR. Salbu,
Balk, C. G. M. Teernstra, Balk, xA.
I Vlig, Lemmer, xG. Adema, Bolsward,
Maandag slaagden voor diploma A
de dames S. Hibma, Wieuwerd; G. G.
A. Nota, W. Wolthuizen en xM. S. Plat,
allen te Sneek, J. Hornstra, Nijemrdum,
xF. Bajema, Wyckel, xS. Bergsma,
Hommerts, xG. Bouwstra, Koudum, xS.
Bangma, Nijemirdum, xS. F. Bron, He-
melum, xA. de Boer, Workum, en xM.
IJ. Dijkstra, Ferwoude; en de heren A.
Hibma, Wieuwerd, D. Kooistra, Kou-
l furderrige, O. de Boer, Sneek, P. de
Boer, Elahuizen, P. Bosma, Nijega
(HO), xH. Bergstra, Woudsend, xJ.
Bruinsma. Gaastmeer, xH. F. Grond-
sma, Sn ek. xJ. Vlieg, Koudum, en xS.
Boersma, Warns.
Voor het diploma B slaagden me
juffrouw J. Alberda, Lemmer, en de
heren A. I. van Hoorn, Sneek, S.
Miedema, Baard, J. Klijnstra, Ku-
baard, A. van der Leeden. Sneek, C.
Nijdam, Wommels en T. R. Piersma,
Kubaard.
Afgewezen: vier kandidaten.
Dinsdag slaagden de dames: G. A.
Jacobi, Westhem; xS. Hiemstra, Wor
kum; xS. Hoogland; Ferwoude; xB. S.
van Dijk. Wommels; xR. v. d. Eems,
Oosterend; xH. v. d. Gaast, Wommels;
xH. Groenveld, Hidaard; S. van der
Meer, Workum; xF. Oosterhaven, Wor.
LU
LU LU
LU
LU
LÜ Z
I— LU
LU
SCHERVEN
UIT DE 13DE EEUW
De oudste aardewerkscherven be
stonden uit fragmenten van zwart ge
kleurde, zogenaamde bol- of kogel-
potten, daterende uit de 13de eeuw.
Daartussen merkten wij ook scher
ven van andere aardewerksoorten op
GRACHTJE.
DAT LATER WTERD GEDEMPT
Bij het uitgraven bleek, dat de wes
telijke gevelwand van het Schaap
marktplein in vroeger eeuwen niet
kon hebben bestaan en rustte op eén
aangeplempt water. Op de 17de-eeu-
se kaarten heet de buurt trouwens nog
„Nijenoort” en werd door een grachtje
gescheiden van de overkant van het -
latere - plein, dat de naam „Coorn-
merekt” droeg. Het grachtje vormde
het verlengde van het Grootzand en
liep onder een huis aan de Noordkant
van het plein door, om verder als Nel-
tjeshaven zijn weg te vervolgen totdat
het, na nog twee winkelhaakvormige
bochten, in de stadsgracht - thans
Badhuisgracht - uitmondde. De detail
kaart, welke wij hiernaast hebben af
gedrukt - ontleend aan de kroniek van
Ubbo Emmius en gegraveerd in het
jaar 1616 moge een en ander ver
duidelijken.
gonaalsgewijs aangebracht hebben j
kennelijk een muur gefundeerd, maar
deze muur heeft niets te doen gehad I
met het thans afgebroken hoekpand,
noch met de voorganger, afgebeeld op I Bleèkëer‘.' P^rrega.^xJ. Boschma,
de plattegrond van 1616. Een nog ou- Exmorra. w M de winter, Balk, J.
der, middeleeuws huis? Niet onmoge- Kra Oosthem, L. N. van der Wal,
lijk, want in de bouwput stiet men op - - - -
enige kloostermoppen van het formaat^rzee,’ xjC KTone?Ruigahuïzen°'xS.^F.
39. y IA v R rm alcmpdp pm.crp mindp 1-
In onze vorige bijdrage beloofden wij terug te zullen komen op de
bodemvondsten, die tevoorschijn zyn gekomen tijdens het afbreken van
de beide panden, waarin voorheen hotel Te Strake was gevestigd, na
dien hotel Pettinga, op de hoek van het Schaapmarktplein en de Wip.
Vondsten, die door het personeel van de fa. Gebr. Andringa werden
verzameld en door de directie aan het Fries Scheepvaart Museum afge
staan. Gaarne betuigen wij hiervoor nog eens onze dank! De beide pan
den mochten een eerbiedwaardige ouderdom bezitten, het hoekpand
was niettemin nog jeugdig te noemen, vergeleken bij het pand daar
naast, met de voorgevel naar de Wip gericht.
van minder primitief baksel en op de
draaischijf gevormd.
De eerste soort had echter verre de
overhand en maakte wellicht de goed
koopste, in eigen gewest vervaardigde
soort uit, terwijl de fijnere, ook harder
gebakken kannetjes, kruikjes en der
gelijke duurder geweest zullen zijn en
uit verdere streken betrokken werden.
In casu het Duitse Rijnland, in het
bijzonder de omgeving van Keulen,
waar uitstekende leemsoorten de pot
tenbakkers ten dienste stonden, in te
genstelling met hun Friese confraters,
die zich maar moesten zien te redden
met de voor het fijne pottenbakkers-
werk minder geschikte zeeklei.
Dat de melkproduktie per koe op
veel bedrijven nog voor verhoging vat
baar is, moge blijken uit het feit, dat
in 1963-’64 op klei bij de LEI-bedrij-
ven als ene uiterste een bedrijf gevon
den werd met een gemiddelde produk-
tie van 3169 kg per koe en als andere
uiterste een bedrijf met 5576 kg per
koe. Op 11% van de bedrijven was de
melkgift beneden 4000 kg en op 6%
boven 5000 kg.
Het zal duidelijk zijn, dat we niet
willen beweren, dat de hoogste pro-
duktie de hoogste winst geeft. We me-
menigte aardewerkscherven, vermengd nen echter wel te mogen stellen, dat
afval uit op veel bedrijven het inkomen kon
moest worden afge- worden verhoogd dooi’ een opvoering
men het eigenlijke van de melkproduktie per koe.
re, humeuz' klei, rustend op een ou
dere vegetatielaag, waaronder zich
weer veen bevond.
De animo voor de ledencompetitie
van de kaatsvereniging „Sneek” was
dinsdagavond nog groter dan de vorige
keren. Niet minder dan 15 parturen
prijkten op de lijst.
Het verloop was als volgt:
Partuur 1: T. de Jong, M. Hoekstra,
J. Sijtsma - nr. 2 R. IJpenga, S. Tol-
sma, J. Negerman 3-5, 2-6; partuur 3
G. de J mg, W. van Houten, R. Huite-
ma-nr. 4 P. Ysbrandi, J. Bootsma, A.
Dantuma 3-5, 6-6; partuur 5 R. Odol-
phi, J. Bootsma, Broersma-nr. 6
P. de Vries, A. Hofstra, S. Hempenius
5-3, 6-0- partuur 7 J. Rienstra, G. J.
Huberts, G. Postma-nr. 8 P. Ligthart-
H. Bos, R. Oosterveld 5-4, 6-4; partuur
9 H. v. d. Molen, W. de Boer, Y. Ti-
chelaar-nr. 10 P. Schuil, S. Plat, H.
Steensma 1-5, 6-6; partuur 11 Tj. Dou-
ma. R. Bonnema, A. Brattinga-nr. 12
P. Lemke, B. Lemke, C. Langerak 4-5,
4-6; partuur 13 A. Bootsma, M. v. d.
Wal, Tj. Dijkstra-nr. 14 D. Talsma, W.
Broersma, K. Kamstra 5-4, 6-6; par
tuur 15 T. Hoekstra, S. Kiestra, L.
Koopal-partuur 13 5-4, 6-6.
TWEEDE WEDSTRIJD
Parturen 1-3: uitslag 5-5, 6-6 (boven
slag G. ’e Jong); parturen 2-4: uitslag
3-5, 4-6; parturen 5-7: uitslag 5-5, 0-6;
parturen 6-8: uitslag 5-5, 6-4; partu
ren 9-11: uitslag 4-5, 6-6; parturen 10-
12: uitslag 3-5, 6-6; parturen 15-14:
uitslag 5-5, 6-4.
De parturen 4 (Ysbrandi c.s.); 7
(J, Rienstra c.s.); 12 (Lemke c.s.) en
Een goede uitvoering van een derge
lijk systeem is natuurlijk een vereiste.
Dat daarbij o.a. de basisbemesting, de
mineralen-voorziening een juiste con- i
ten van belang zijn is duidelijk.
Tot slot willen we nog wijzen op I
het feit dat voor een goede melkpro-
duktie een goed .ingerichte installatie
en een goedtsysteem van melken van j
groot belang zijn. Het is in wezen geld
weggooien, als men op het moment,
dat alle kosten zijn gemaakt, bij het
melken binnenhalen kosten
winst) fouten maakt.
avond tvzee overwinningen.
S4
