ONS KLIMAAT VERBETERT
Kappie
de Koningsruil
en
w
Uit de historie van de
Stanfries-Reederij (II)
Voorbereidingscommissie voor dorpshuis
in Jutrijp-Hommerts is al bezig
WORDT. HET WARMER?
Hg
de traditie
-J
Na de oorlog nog slechts als letters in
S
«•F
ADVERTENTIES
R. FOKKENS
te Sijbrandaburen
Kom toch door dt
VOORDEUR I
Bedrijvigheid op de
Jousterkade
ADVERTENTIES
H. JILLINGS,
IJsbrechtum 72
1
7?
'•'LA-
Voor (brom)fietsers
en voetgangers
Verschillende theorieën trachten verklaring te geven
s
H.H.
komen te liggen.
speeltuinvereniging „De Lemmerweg” houdt vrijdag 17 november
een
en jaarverslag
VRACHTAUTO’S
voor dit blad worden in
S1JBRANDABUREN gaarne
aangenomen door onze agent
Vraagt eens inlichtingen bg d«
administratie van het
8 N E E K E R
NIEUWSBLAD
Snoek. Tel *006
'ublicati» v«m
D. N«d.rl.nd*ch.
■4 i«u wsbladper***
Dit ts prettiger en eenvoudiger
wanneer U Uw producten onder
de aandacht van het kopend pu-
ollek wilt brengen.
Adverteer in het Sneeker Nieuw»-
blad 1
Maar wij dwalen af van de Jouster
kade en springen vlug weer van de
wagens af! In 1935 deden de grote
vrachtauto’s van de „Stanfries” hun in
trede zware diesels met draaibare
oplegger, het geheel op vier assen. Zij
waren geel en bruin geschilderd en ver
vulden het nachtelijk Sneek vaak met
hun gedaver, nadat zij aan de Jouster
kade de ruimen van deze of gene
stoomboot hadden verlicht.
Links van het laadluik was een kaart
van Nederland geschilderd met aan
duiding van de lijnen, door deze nieu
we mastodonten van de weg onderhou-
immers altijd op een mislukking uit!”
Kappie hapte naar adem. Was hij
niet ten dele geboeid geweest, dan had
hij zich op dat moment stellig schuldig
gemaakt aan majesteitsschennis.
„Afijn,” vervolgde Libertien, kalm
wordend. „Ik zal het zelf weer op
knappen. Zeg dat opperhoofd dus, dat
ik hier de baas ben en dat hij verder
niets op zijn eigen houtje begint
Weer was het een geluk, dat Kappie
nog geboeid was anders was hij
vast en zeker uit zijn vel gespron-
De Jousterkade te Sneek omstreeks
het jaar 1930. Aan de wal een der oude
Stdnfries-boten, geheel berekend op
het bevaren van de Zuiderzee.
vrijheid gemekkerd had en uw handen
had thuisgehouden, zaten we nou niet
in de ellende!”
Libertien III liep rood aan.
„Welja, welja! De koning heeft het
natuurlijk weer gedaan!” riep hij bit
ter. „Altijd hetzelfde liedje!! Als het
volk stommiteiten begaat, krijgt de ko
ning de klappen!”
„Stommiteiten?!” brieste Kappie.
„Welzeker,” antwoordde de vorst.
..Heb ik je niet tot legeroverste be
noemd? En wat doe je? Je opent diplo-
Tegen het einde van de oorlog stond
het er met de vloot slecht voor 11
schepen waren tenslotte gevorderd,
waarvan er zes buiten de grenzen raak
ten. Gelukkig waren er kort voor de
bevrijding toch nog enkele schepen
over, die het Zweedse brood uit Delf
zijl naar de grote Hollandse steden
konden vervoeren.
HET EINDE VAN STANFRIES
bouwde kom, dan de rechterzijde van
de weg houden. Anders ziet het achter
opkomende verkeer uw rode reflector
aan de verkeerde kant. Zelf ’oopt i
natuurlijk aan de veilige binnenkant.
En tot slot de voetgangerOok
voor hem is het zaak in bet donkere
winterverkeer gezien te worden. Lich
te kleding is ook hier een veilige voor
zorgsmaatregel, evenals het links van
de weg lopen als om een of andere
reden geen gebruik kan worden ge
maakt van het trottoir of fietspad.
Loop het verkeer tegemoet, zodat u
tijdig kunt uitwijken. Zorg dat u ge
zien wordt!
In het verkeer speelt het „gezien
worden” een belangrijke rol. Én dat
geldt niet alleen voor automobilisten.
Ook de fietsers, bromfietsers en
voetgangers zullen hieraan voor hun
eigen veiligheid dagelijks moeten den
ken.
voor het Sneeker Nieuwsblad wor
den in 1JSBRECHTUM gaarne
aangenomen door onze agent
Maandagavond is de voorbereidings
commissie in Jutrijp-Hommerts van
start gegaan met de nadere uitwerking
van de plannen voor een centraal
dorpshuis. De commissie heeft uit haar
midden een dagelijks bestuur gekozen,
dat als eerste taak heeft statuten te
ontwerpen. Overigens zal men pas in
1969 wanneer de stemming over de
ruilverkaveling „Hommerts-Oppenhui-
zen” is geweest, iets concreets kunnen
doen.
Maandag kwamen vertegenwoordi
gers van de Ned. Hervormde Kerk,
Gereformeerde Kerk, de jeugdraden
van beide kerken, begrafenisvereniging,
stichting Sportveldencomplex, voetbal
ver. „HJSC”, damclub, zangvereniging,
muziekvereniging, ijsclub, NCVB (chr.
Vrouwenbond), Oranjevereniging, bil
jartclub, Dorpsbelangen en Groene
Kruis bij elkaar. De kerkelijke vereni
gingen, die min of meer onder Kerk
vallen, waren er niet, verder was elke
vereniging ver' "enwoordigd.
Het bestuur, dat uit de z.g. brede
commissie is gevormd, bestaat uit: I.
Bergsma, voorzitter, J. Wolthuizen,
secretaris, S. M. Hoekstra, penning
meester, en verder de heren Joh. Bak
ker, J. Gaastra jr. en W. C. Wempe.
De afgevaardigden van de vereni
gingen waren algemeen van oordeel:
het initiatief om tot een centraal dorps
huis te komen moet slagen.
Men is zich ervan bewust, dat men
juist in verband met de ruilverkave
ling, waarvan de stemming eind 1968
of begin 1969 zal plaatshebben, een
unieke kans heeft om de grond te
krijgen, die voor het gebouw nodig is.
De voorkeur gaat uit naar een plaats
in de nabijheid van het sportvelden
complex, dat thans nog alleen op pa
pier bestaat. Volgens de plannen zou
dit aan de oostkant van de rijksweg
bij de Jutrijper kerk moeten komen.
NIEUWE NAAM
In 1924 was andermaal een ingrij
pend besluit genomen door Verschure
Co’s Algemeene Binnenlandsche
Stoomvaart Maatschappij met de alge
mene leiding te belasten. In 1933 wei d
tenslotte de naam van de rederij ver
anderd, mede om de verwarring weg
te nemen met de red erij Hol land-
Friesland-Groningen”. De nieuwe naam
werd nu „N.V. Reederij Stanfries”, kort
maar krachtig, en welsprekend geko
zen.
De „Stanfries” beschikte op dit ogen
blik over 19 stoomboten, zeven motor
boten of motordekschuiten en zeven
lichters of dekschuiten. De meeste van
deze schepen droegen de naam „Hol-
land-Friesland”, met een rangnummer,
dan wel „Stanfries”. Voor een belang
rijk deel bestonden de vrachten uit
zuivelprodukten en vee, waarbij het
Sneker kantoor in betekenis weinig
onderdeed voor dat in Leeuwarden.
Te Leeuwarden speelde zich de be
drijvigheid af aan de Willemskade, in
Sneek aan de Jousterkade, waar het in
vroeger jaren steeds een gezellige druk
te was, met de grote stoomboten aan
de wak De vrachten werden door plat
te sleperswagens aan- of afgevoerd,
met twee paarden bespannen.
SNEKER SLEPERS
In die tijd waren Reen, Stilma en
Niemendal bekende namen voor de
Sneker jeugd, die er steeds op aasde,
de wagens van achter te beklimmen.
Wanneer er twee wagens aan elkaar
gebonden waren, viel het de voerman
natuurlijk niet mee, deze passagiers
met zijn zweep duidelijk te maken,
dat hij daar niet op was gesteld! Hoe
wel, de ene voerman was daar wat
schappelijke:- in dan de ander. En
doorgaans wist iedere rechtgeaarde
Sneker kwajongen wel bij welke men
ner hij wel en bij welke hij minder
kans had van de wagens te worden
geveegd! Deze wagens waren vrij laag
en rustten op vier betrekkelijk kleine,
houten wielen, met ijzeren hoepen be
slagen.
Hadden de paarden er flink de draf
in, dan hoorde men de wagens dus
van verre al aankomen, luid over de
stenen daverende. Naar Friese boeren-
trant, zat de menner op de voorste wa
genraad, links van de draaibare dis
sel, schoen of klomp tegen de dissel
boom gedrukt. Het was voor ons dan
ook altijd een vreemd gezicht, dat de
voerlieden in de stad Groningen niet
op hun sleperswagen zaten, doch ston
den. Zulks geheel overeenkomstig de
gewoonte in het aangrenzende Neder-
Saksen en Westfalen. Ook in dit op
zicht was de stad Groningen dus „Sak
sisch” en vormde een vreemde eend
in de Friese bijt.
In Jutrijp-Hommerts vindt men dit
evenwel niet zo’n geschikte plaats, ook
met het oog op de drukke weg. Liever
had men alles bij elkaar in het cen
trum van de tweelingdorpen. De vraag
is nu maar: welke mogelijkheden straks
de ruilverkaveling biedt om de beno
digde grond te krijgen.
Voor het sportveldencomplex be
staat een aparte stichting, waarmee de
voorbereidingscommissie een nauwe
samenwerking hoopt te onderhouden.
Het bestuur is van mening, dat het hier
gaat om het bestaan van de dorpen.
Het liefst zou men het geheel, dus
dorpshuis met sportvelden, zo royaal
mogelijk opzetten.
De tekorten, vooral aan de fiets
verlichting, zwakke voorlampen, slip
pende dynamo’s en donkere achter
lichtjes zijn opvallend groot. Bij een
onlangs gehouden steekproef door het
Verbond voor Veilig Verkeer bleek dat
een op de vijf fietsers met ondeugde
lijke of geheel geen verlichting
rijdt. Kennelijk denkt men, dat men
hen toch wel opmerkt, ook al doet de
voorgeschreven verlichting het niet.
Een goede koplamp en een dudielijk
achterlicht is ook voor fietsers en
bromfietsers een wettelijke verplich
ting.
Om de kans op „gezien worden” nog
te vergroten adviseert het Verbond
voor Veilig Verkeer de fietsers en
bromfietsers zich ’s avonds bij voor
keur niet in donkere kledij op spaar
zaam verlichte wegen te begeven.
Lichte kleding is (verkeers)veiliger en
staat zeker zo hip.
Loopt u ’s avonds of ’s nachts met
Deze courant la de trouwe huis
vriend van het hele gezin en Uw
rerkoop-boodschap zal de belang
stelling genieten van allen. Want-,
net Sneeker Nieuwsblad met haar
specifiek regionaal karakter
wordt gelezen van A tot Z, due
óók Uw advertentie!
De temperatuur op aarde stijgt. Dat is een vaststaand feit, waarover wij
allen wel eens hebben gelezen en bovendien iets, dat wij deze zomer wel
aan den lijve hebben kunnen ondervinden. Sinds mensenheugenis is de zo
mer niet zo mooi geweest als dit jaar: we hebben een zeer groot aantal uren
zonneschijn mogen incasseren en toch is er telkens op tijd enige regen ge
vallen. De oogsten zijn groter dan ooit te voren. Het stijgen van de tem
peratuur op aarde houdt in, dat de gemiddelde temperaturen steeds hoger
veelheid koolzuur in onze dampkring
zeer sterk is toegenomen. Naar schat
ting komen er per jaar enige miljar
den kubieke meter koolzuurgas bij.
Hierdoor zou de isolerende capaciteit
van onze dampkring toenemen, met als
gevolg dat er meer warmte op aarde
wordt vastgehouden. We weten ech
ter ook, dat de oceanen kooldioxyde
uit de dampkring wassen, doch in hoe
verre er toch van een bepaalde toene
ming van koolzuurgas in de dampkring
mag worden gesproken is niet precies
bekend.
Zo zien we, dat men naarstig zoekt
naar een verklaring voor het vastge
stelde verschijnsel van de gemiddelde
temperaturen. Maar een algemeen be
vredigende verklaring heeft men nog
niet gevonden. We zullen er ons met
de jaren op moeten instellen en dit
laatste klemt vooral ten aanzien Van
blootgesteld door ’s nachts zowel als
overdag rondcirkelende Engelse of
Amerikaanse jagers en verkennings
vliegtuigen.
Helaas, deze glorieuze staat van
dienst heeft niet kunnen voorkomen,
dat de Stanfriesrederij als zodanig niet
bleef gespaard. Reeds in 1946 werd zij
opgenomen in de combinatie S.B.S.
Van der Schuyt, Van den Boom, Stan
fries welke in 1948 werden vere
nigd in een nieuwe n.v., kortheidshalve
aangedrH als S.B.S. Voortaan zou de
„Stanf nog slechts als een letter
in de tl.tie voortleven.
De boten met Stanfries-namen ver
dwenen of werden herdoopt, de stoom
boten weken nu geheel voor de motor
schepen en alleen de „Tjonger” en
„Tjerk Hiddes” hielden de Friese eer
temidden van de Rotterdamse vloot
nog op. Met weemoed zullen vele
oudere Snekers ongetwijfeld aan die
tijd terugdenken. Het waren indruk
wekkende stoomboten van de Stanfries
rederij, welke steeds een vleugje van
de zee over Sneek brachten met hun
stoer dekhuis en de daarboven opge
bouwde campagne met stuurrad,
spreekbuis, zeekompas en wat al meer
nodig was om ook de zwaarste stormen
op de Zuiderzee te kunnen trotseren!
Op ons als jongens maakte vooral
één schip, vermoedelijk de „Leeuwar
den IV” een grote indruk. Tijden lang
konden wij er naar staan kijken, zon
der de moed te hebben een voet aan
boord te zetten. Waar zou het geble
ven zijn? Wie herinnert zich de man
nen, die er meer dan een halve eeuw
op gevaren hebben? Wij houden ons
voor nadere mededelingen gaarne aan
bevolen! Het zou ons niet verbazen
indien deze zeer oude stoomboot nog
tot de vloot der firma Saint-Martin
had behoord, ergo vóór 1902 reeds in
de vaart was en wellicht in 1888 ge
bouwd.
51. Al spoedig bleek, wat de eiland-
koning in werkelijkheid met zijn toe
spraakje had bedoeld. Vaardige han
den trokken namelijk in vlot tempo
een grote kooi op, enigszins gelijkend
op de wilde-dierenverblijven, welke in
de beschaafde wereld in gebruik zijn.
„Alle kniezebieters! Die overge
haalde klont wil ons ja voor zijn volk
je te kijk zetten!” riep Kappie uit.
Grote verontwaardiging maakte zich
van de zeelieden meester.
„Allemaal uw schuld!” riepen ze te-
ons land en West-Europa, hebben de
mannen van de wetenschap, die alle
gegevens nauwkeurig vastleggen en
bestuderen, uitgemaakt dat de gemid
delde temperaturen op de gehele aar
de stijgen en daaraan kunnen we ons
in elk geval vasthouden. Verschillen
de bewijzen worden hiertoe aange
voerd. Eén daarvan is dat het op
Spitsbergen ongeveer vijftig jaar ge
leden twaalf graden Celsius kouder
was dan tegenwoordig. Een ander te
ken is, dat de zeespiegel jaarlijks stijgt
door het verder smelten van het pool
ijs. Daarom worden onze dijken ver
hoogd. En zo zijn er meer voorbeel
den te noemen.
KROKODILLEN IN DE RIJN
Waar zal dat op uit draaien? Er
zijn geleerden die beweren, dat be
paalde delen van onze aarde, die in
gematigde streken liggen (zoals ons
land) langzaam naar een tropisch kli
maat gaan. Zij voorspellen, dat over
enige duizenden jaren ons land een
tropische begroeiing zal hebben en dat
nijlpaarden en krokodillen in onze ri
vieren zullen zwemmen.
We kunnen nu nog niet controleren
of dit juist zal blijken te zijn, maar we
mogen niet ontkennen, dat het moge
lijk is, want we weten, dat met heel
grote tussenpozen extreme koude en
warmte elkaar afwisselen in onze
streken. We behoeven hierbij maar te
denken aan de verschillende ijstijden
en warme tussenperioden, die in vroe
ger tijden over ons land zijn getrok
ken.
Maar wat zijn de oorzaken van deze
klimaatsveranderingen?
SCHOMMELT AARDAS?
De
ledenvergadering. Het eerste punt op de agenda luidt: 1."Opening voorzitter
Afgezien van onze bevindingen in de ijstijden en de intervallen menen,
dat de oorzaak gezocht moet worden
in schommelingen van de aardas. Hier
door zou onze aarde heel langzaam
heen en weer schudden met als ge
volg dat' bepaalde delen wisselend
gunstig of' minder gunstig komen të
liggen ten opzichte van de zonnestra
len, waardoor het langzaam toenemen
en afnemen van temperaturen over
zeer grote tijdvakken zou zijn te ver
klaren.
Anderen mensen echter, dat de oor-
zaak gezocht moet worden in de lucht-I
circulatie en verschuiving van hoge
en lage luchtdrukgebieden. Een enke-
ling spreekt van de invloed van de
planeet Uranus, die ons 42 slechte
zomers bezorgde zolang hij dicht in
de buurt stond, maar nu op de terug
weg is.
Een aantal deskundigen zoekt het
weer in een andere richting en wel in
die van onze dampkring. Het is be
kend, dat onze dampkring dienst doet
als een beschermende mantel om onze
aarde. De binnenkomende zonnestralen
met een kleine golflengte worden door
gelaten en bereiken onze aarde. Deze
wordt hierdoor verwarmd en de warm
testralen stijgen op. Maar die worden
door de dampkring tegengehouden en
wel doordat zij een langere golflengte
hebben.
1912: TWEEDE FUSIE
Nadat het in 1898 reeds gekomen was
tot de fusie der beide concurrenten, de
„Friesch-Noord-HoUandsche Stoom
boot Maatschappij” en de „Leeuwar
der Stoomboot Maatschappij” tot de
„Nieuwe Leeuwarder Stoomboot Maat
schappij”, waarin naderhand ook nog
de „Franeker Stoomboot Maatschappij”
zou worden opgenomen, werd de tijd
in 1912 rijp voor een tweede fusie,
dit keer met de oude Rotterdamse
firma Saint Martin, sinds 1902 een
N.V., met als directeur de heer J. M.
van Beynen. Het resultaat was de
Scheepvaart Maatschappij „Holland-
Friesland”. Directieleden werden de
heer Van Beynen en de heer M. D.
Reynders, directeur van de „Nieuwe
Leeuwarder Stoomboot Maatschappij”.
De vloot van deze nieuwe maatschap
pij bestond uit 25 schepen, zowel
stoom- als motorboten, en onderhield
een dagelijkse dienstenreeks tussen
Friesland, Holland en Utrecht. Het
Friese aandeel in de rederij was echter
maar gering, hetgeen ontstemming
wekte. Tenslotte probeerde men dit
misnoegen in 1919 te ondervangen door
uitgifte van een nieuw aandelenkapi
taal en afkoop van het oude. Directeur
werd de heer I. R. Rom Colthoff, doch
daarmee waren nog niet alle wolken
aan de hemel verdwenen.
De vorige maal be
handelden wij de tame
lijk ingewikkelde ver
anderingen, gepaard
met fusies, welke de
beurtvaart tussen Sneek
en Leeuwarden ener
zijds, Amsterdam en
Rotterdam anderzijds in
de vorige eeuw ken
merkten. Wijzigingen,
die het gevolg waren
van een steeds vermeer
derend vrachtaanbod
niet alleen, maar ook
van het verdringen der
kleine beurtschippers
met hun houten zeil
schepen door stoombo
ten, te kostbaar om nog
door een enkele parti
culier in de vaart te
kunnen worden ge
bracht of gehouden.
de landbouw, die voor betere bevloei-
ing van de akkers moet zorgdragen,
en o.m. ook voor de bosbouw, waarin
straks rubberbomen en palmen een
plaats kunnen vinden!
„Stanfries Autodiensten”. Deze wa
gens er waren op het laatst onge
veer vijftig stuks behoorden aan
een dochteronderneming van de „Stan
fries”, de „Stanfries Autodiensten
N.V.”. Deze auto’s reden uitsluitend
’s nachts en vervoerden hun goederen
uit Holland of Friesland naar een cen
traal gelegen overslagbedrijf en keer
den met een retourlading weer. Men
kon dus niet zeggen, dat de oude rede
rij niet met haai- tijd mee ging!
De moeilijke crisisjaren sinds 1929
drukten ook hun stempel op de „Stan
fries”, zodat men gedurig op bezuini
ging uit was, al dan niet door middel
van reorganisaties of fusies. In 1937
werd Reederij Van der Schuyt uit Am
sterdam praktisch eigenaar van de
„Stanfries”. In verband hiermee trad
Verschure Co. uit de directie, terwijl
in september 1939 tot directeur werd
benoemd de heer E. Saint Martin. Als
commissarissen de heren H. Landstra,
E. Eriks en W. B. K. Verster. De nieu
we directeur, afstammeling van de
oude Rotterdamse koopmansfamilie,
was al sedert 191 werkzaam geweest
aan het Rotterdamse kantoor van de
„Holland-Friesland” en probeerde zijn
bedrijf op zo modern mogelijke leest
te schoeien. Zo stichtte hij voor het
personeel een pensioenfonds, wat te
voren nog bij geen enkele binnenland
se rederij het geval was geweest.
VOEDSELTRANSPORTEN
Mei 1940 werd het hoofdkantoor van
de „Stanfries” te Rotterdam gevestigd.
Het nog belangrijke bezit aan on-
verslijtbare stoomboten leidde er
toe, dat de „Stanfries” veruit het be
langrijkste aandeel kreeg in de voed-
selverschepingen van Friesland naar
Holland, met alle gevolgen vandien,
want de Duitse bezetters zagen met
argusogen op het laden toe, vooral
toen de hongersnood acuut werd.
Meer dan eens kwam het voor, dat
een met Friese zuivel geladen Stan-
friesboot, bestemd voor Amsterdam of
Rotterdam, op last van de Duitsers
weer moest worden gelost. Ook in
Sneek is dit gebeurd. Men kan zich
voorstellen welke risico’s fabrikanten,
handelaren zowel als reders namen,
telkens wanneer zij opnieuw probeer
den voedsel over het Ijsselmeer te
krijgen, iedere list en uitvlucht te baat
nemende, de woedende en tierende
groenj assen te pareren. Met geweld
viel hier natuurlijk niets te bereiken
en de nood was te groot en te alge
meen, dat het smokkelen van kleine
hoeveelheden uitkomst had kunnen
bieden.
Toch is er dank zij de Stanfriesboten
heel wat ellende voorkomen, waarbij
men ook de bemanningen wel dank
baar mag zijn, gezien de beschietingen
waaraan deze boten konden worden
MEER KOOLZUUR
Op die manier wordt de warmte
van de aarde vastgehouden en dat is i
maar goed ook, want anders zou de I
warmte weer ontsnappen met als ge- 1
volg, dat het leven, zoals wij dat nu
kennen, door de koude niet mogelijk
zou zijn.
Deze deskundigen menen nu dat
Er zijn geleerden, die gedachtig aan door onze moderne techniek de hoe-
-•
