Kynologenclub Sneek e=o. zet ’t mes er in
Ijlst, als concurrent
Sneek
van
Opgravingen zullen misschien licht
werpen op juiste ouderdom stadje
I
ft
Hl
i®
„SKIP SUNDER ROER”,
VAN PITER TERPSTRA,
STUK VOL SPANNING
IJLST
WYMBRITSERADEEL
van
o
Jubileumstuk
voor
[eestend Ijlst
en
Meisje (16 jaar) gedood
onder zandauto
-J
IBBili
Officieel Orgaan van de gemeenten SNEEK,
v O
i i
51
Maandag 21 juni 1968
DRIJFHOUTS NIEUWSBLAD
K
-
V anmorgen op
Leeuwarderweg
o
te
123e jaargang nr
Geslaagd
Jongetje (5 jaar) in
Wolsum verdronken
Veel belangstelling voor
107de ver jaardag van
beppe Pruiksma
.1
dl
Hel Sneeker Nieuwsblad is een aecombmeerde utiqave wan NIEUWE SNEEKER COURANT. SNEEKER COURANT en
•-.■■■•^ I'fe-
Bedijken van Middelzee
deed Ijlst de das om;
Sneek streelde t voorbij
i o:.
.Ai-
SNEEKER NIEUWSBLAD
gen en tenslotte de Habsburgers in
zit er lang niet meer in de „le-
I
H. H.
AFLAATBRIEF
wekkende
V erscmj nt MAAN D AGb
ïb DONDERDAGS
kantoor voor
administratie en redaktie
GEDEMPTE POL 6
telefoon 05150 - 3005
Redacteur a A de Boer
telefoon 4091
Onze oud-stadgenoot de heer J. W.
Weijers slaagde aan de Rijks-Univer-
siteit te Groningen voor het docto
raal examen Franse letteren.
Luther later zijn pijlen af zou zenden!
De kopers meenden echter op hun
beurt weer „winst” te kunnen maken
door te speculeren op de goedgelovig
heid van de pelgrims of gewone kerk
gangers, die dan wel hun goede geld
wilden offeren om idem zovele dagen
„aflaat”, dat wil zeggen vermindering
van straf in de helse benauwenissen,
bij voorbaat afgetrokken te krijgen.
Wat IJlst betreft, hier konden de
kerkbezoekers 40 dagen aflaat beko
men, mits men de offerbussen niet
vergat, de H. Hostie volgde wanneer
deze door een priester naar een ster
vende werd gebracht en een pater
noster bad op de erkende feestdagen
voor de zielerust der doden op het
Ulster kerkhof. Helaas is het in het
Latijn gestelde origineel van deze af
laatbrief verloren gegaan, maar wij
hebben er afschriften van.
Hier een reproduktie van een detail van de vogelvluchtkaart van Schotanus
uit het jaar 1664. De voormalige stins en de St.-Mauritiuskerk staan hier
Het is niet altijd pais en vreê tussen
IJlst en Sneek geweest. Worp Thabor
vertelt bijvoorbeeld hoe de machtige
Sneker hoofdeling Rienk Bokkema, of
Rewenich Bockama, zoals hij werkelijk
heette, de vechtjas Agga Harinxma uit
Heeg tot schoonzoon had. Met zijn
broeders Syrick, Epa, Hotthya en Dou-
wa Sjirk, Epe, Watse en Douwe
zouden wij zeggen trok deze
omstreeks het jaar 1400 los op IJlst,
meer in het bijzonder op de gebroeders
„Hessel ende Eggen utter Ylst”. Deze
beide heren hadden het zich gemak-
kelijk gemaakt op hun Ulster stins-
toren en knevelden het verkeer door
en langs IJlst als volleerde roofridders.
De gebroeders Harinxma maakten
daar nu een einde aan, doch de boos
wichten wisten te ontkomen en nestel
den zich op een andere stins te Irn- galg en rad niet weer wordt ontnomen!
sum. Maar daar had Leeuwarden weer
den dagen van de Sneker Harinxma’s.
gegeven niet zonder meer een histo-
Het houten paviljoen in IJlst wordt vrijheidsdrang en vrijheidsstrijd
speciaal voor tal van activiteiten op
getrokken. Er is een podium van goed
Vanmorgen omstreeks half twaalf is
de 16-jarige Neeltje van Empel alhier
(haar ouders wonen aan de Groene
Dijk) om het leven gekomen doordat
de bromfiets, waar zij als duopassa-
gier op reed, werd aangereden door
een zandauto. Ze moet nagenoeg op
slag dood zijn geweest.
Het gebeurde op de splitsing Leeu-
warderweg/Boeierstraat. Neeltje zat
achterop de bromfiets bij een vrien
din. De vrachtauto, bestuurd door de
48-jarige H. de B. uit Zwollerkarspel,
reed op de Leeuwarderweg en sloeg
rechtsaf de Boeierstraat in. De meisjes
werden aangereden. De vriendin kwam
met de schrik vrij. Naar de juiste toe
dracht van het ongeluk wordt door
de politie nog een onderzoek ingesteld.
Vanmorgen bestond hierover nog geen
volledige duidelijkheid.
w
i
Zo heel veel zullen Sneek en IJlst
elkaar in ouderdom trouwens ook niet
ontlopen, alleen kreeg IJlst wat eer
der stedelijke allures dan Sneek, en
was haar voorsprong op Sneek slechts
van korte duur. Sneek kon als dorp
zelfs nog "’■el ouder zijn dan IJlst.
Sneek heeft namelijk St. Maarten als
kerkpatroon gehad, wat op hoge ou
derdom wijst, en werd al spoedig de
hoofdplaats van het van Bolsward af
gesplitste dekenaat Waghenbrugghe
de naam Wymbritseradeel herinnert
daar aan.
IJlst heeft het nooit zover gebracht
en bezat St. Mauritius als patroon. Een
heel zeldzam-’ patroon in Friesland, die
verder uitsluitend nog in Irnsum werd
’’ereerd. Mogelijk hadden de Ulsters
Li. Mauritius in Keulen leren kennen,
waar deze heilige in de 12de eeuw zeer
populair was geworden. Het was een
typische ridder-heilige, meer geschikt
voor stadskerken of kapellen van adel
lijke heren dan voor eenvoudige dorps
kerken, al best tevreden met de goede
Sinte Merten”, patroon van het bis
dom Utrecht en de vriend der armen.
De patroon van IJlst wordt het eerst
in 1313 genoemd, ter gelegenheid van
het privilege uit dat jaar waarin de
Kerk het recht verwierf aflaten te
schenken haar bezoekers. Der
gelijke privileges waren in Rome te
koop en werden uitgeschreven door
hoge pauselijke prelaten. Een der mis
bruiken der R.K. Kerk, waartegen
MARKTPRIVILEGE
In het jaar 1379 verwierf IJlst bo
vendien nog een marktprivilege van
’s keizers paltsgraaf, uitgegeven te
Florence, dat IJlst een weekmarkt
toestond op iedere maandag, benevens
een jaarmarkt op de beide dagen, vol
gende op St.-Mauritiusdag. Dit be
helsde in wezen niets meer dan een
bevestiging van al lang bestaande toe
standen, doch de middeleeuwer was nu
eenmaal verzot op plechtige privileges.
En als men dit niet bezat, of niet meer
bezat, zag men wel kans in het gemis
van dergelijke fictieve rechtsbases als
nog te voorzien. Perkament en pa
pier zijn altijd al vermaard geweest
wegens hun geduld! Voor het overige
is ook de Ulster marktbrief van 1379
al lang zoek geraakt en moeten wij het
stellen met kopieën. Wij zullen de
feestvreugde nu maar niet verder be
derven door onze overtuiging uit te
spreken dat de marktbrief van 1379
in feite een vervalsing is geweest, ge
pleegd door de Karthuizers, die een
klooster hadden nabij de St.-Mauri
tiuskerk
meer last van dan Sneek uiteraard,
dat Sneek liet het verder maar zo. De
stins te IJlst kwam nu in handen van
de Sneker Harinxma’s, die er een be
zetting in legden en aldus IJlst gerui
me tijd onder kuratele van Sneek
stelden men ziet, er is niets nieuws
onder de zon.
De vestiging van het centrale gezag
der hertogen van Saksen over Fries-
Vrijdag hield de Kynologenclub
Sneek e.o. een buitengewone ledenver
gadering. De voorzitter, de heer Otto,
verwelkomde de leden en speciaal die
genen, die hun hond ter bespreking
meegenomen hadden.
De eerste mededeling, volgens de
voorzitter een minder prettige, was
het voorstel tot royement van 24 leden
wegens het niet voldoen aan hun fi
nanciële verplichtingen, wat tot offi
ciële uitsluiting van alle kynologische
aktiviteiten leidt.
Advertentieprijs:
15 cent per mm.
Bij kontrakt
handelsadvertenties)
lager.
Abonnementsprijs f4,
per half jaar. Franko per
oost f6,— per half jaar.
Giro 85 07 48 ten name
van Sneeker Nieuwsblad.
In Wolsum is het vijfjarig zoontje
Abraham Jan van veehouder De Vries
vorige week woensdagmiddag om vijf
uur in de Bolswardervaart verdron
ken. Het jongetje viel tijdens het spe
len in de vaart, die voor de ouderlijke
woning langs loopt. Zijn vader sprong
onmiddellijk in het water en slaagde
er in hem binnen tien minuten weer
op de oever te helpen, maar de kleuter
bleek toen reeds overleden.
Velen hebben beppe Pruiksma vrij
dag gelukgewenst met haar 107de ver
jaardag. Zij vierde deze temidden van
ruim honderd klein- en achterklein
kinderen tot in het vijfde geslacht.
In Workum wapperde de vlag op de
toren.
Een scène uit „Skip sunder roer”
tijdens de repetitie. Rix Heyne (Riek
Landman) voor de rechtbank. Presi
dent van de rechtbank is Hessel Fer-
werda, kettermeester is Age van
Hattem.
DE „EHERE”
Ondanks de eerbiedwaardige ouder
dom van het Ulster stadsbewind heeft
dit veel langer „dorpse” trekken be
houden dan bijvoorbeeld Bolsward of
Sneek. Als in het jaar 1424 Sneek al
bogen kan op zijn „Burghermaesteren,
Scheppenen ende Reed” deed IJlst het
nog af met zijn „Ehere”, de oud-Frie-
se dorpsrechter, met zijn mede-rech-
ters. In 1315 noemt dit college zich
nochtans in een plechtige Latijnse
brief aan de stad Utrecht, „Judices et
Consules ac tota Universitas oppidi de
Yhlike” Schepenen en raadslieden
en de gehele gemeenschap van de stad
IJlst.
Deze „Ehre” woonde in een mach
tige stins, staande aan het oostelijke
uiteinde van de Eegracht en afgebeeld
op de vogelvluchtkaart van IJlst, afge
drukt in de Schotanus Atlas uit het
jaar 1664. Wanneer deze stins een
massieve toren met tinnen en een za
deldak, aan de voet waarvan een een
voudige beschouwing rond een vier-
.*•*- w r
nog op. De kerk verdween in 1850, de stins was al eerder verdwenen.
kant plein zich uitstrekte verdween
is ons niet bekend, maar zeker nog
vóór het jaar 1700. Aan de Markt
straat te Sneek stond weleer ook een
dergelijke stins met toren, de Gruyter-
sma-stins, die in 1637 werd gesloopt,
ondanks het protest van de Sneker
vroede vaderen!
ONDER KURATELE
VAN SNEEK
De namen en adressen werden voor
gelezen en het voorstel werd met al
gemene stemmen door de ledenverga
dering aangenomen, waarna publikatie
in het clubblad Canis Frisiae volgt.
Vervolgens bood het bestuur op voor
stel van de penningmeester de aanwe
zige leden een gratis consumptie aan
en werd overgegaan tot de bespreking
van de speciaal uitgenodigde rashon
den.
Dr. Leeman uit Beetsterzwaag open
de de rij en besprak achtereenvolgens
de shi tzu uit de Engelse lijn en die
De eerste keer dat IJlst, voor
zover ons bekend, wordt vermeld j
is in een lijst van parochies van het
middeleeuwse dekenaat Westergo i
alias Bolsward, dat werd samen- g
gesteld tussen de jaren 1256 en
1270. IJ1=+ heet hier nog „ILEKE”,
gelijk Sneek ,SNEKE” wordt ge-
schreven. De naam IJlst is dus ont- j
leend aan het water, dat in zijn
volle lengte door het stadje stroomt,
of liever stroomde, want veel vaart j
zit er lang niet meer in de „Ie- I
leke”, sinds het van lieverlede ver-
ondiepte en door gedurig aanplem
pen toe een sloot ontaardde. Dat is
eenmaal anders geweest, want vóór
het graven van de Wymerts was
het de hoofdverbinding tussen het
Hegermeer via Woudsend en de
Noor der Ee met de Geeuw, en ten-'
slotte de Middelzee.
Iet bedijken van de Middelzee heeft
IJlst tenslotte de das omgedaan, mede
omdat het nabijgelegen Sneek inmid
dels gunstiger was komen te liggen en
IJlst sinds de 15de eeuw volkomen
voorbijstreefde.
WAARUIT DE NAAM
ONTSTOND
Voluit heette IJlst eigenlijk „TER-
ILEKE”, dat wil dus zeggen „Aan de
le-leke”, samengevat tot „DRYLST” -
in het Sneker dialect nog altijd
„DRILST”. De naam „le-leke” kan
weer worden ontleend in de bestand
delen „Ie” Hollands „Ee” of „IJ”,
vergelijk het Amsterdamse IJ! en
„Leke”, Hollands „Leek”, in het hui
dige Fries „Luts”, vergelijk de Luts,
die Balk met de Morra verbindt. In
„Ie” steekt het begrip wijde stroom, in
„Like” trekken, stromen. Samen dus
„trekkend, wijd water”.
Men kent in IJlst trouwens nog al
tijd de benaming „legrêft”, de ene
kant van het water, waarvan de over
kant „Galamagrêft” wordt genoemd.
Evenzo heette Sneek vroeger „Ter
Snake”, dat wil zeggen „op de land
tong aan het water”, gelijk wij nog
altijd „Ter Horne” hebben, „Ter Oe-
le” wat ook weer betekent „op de
hoek” en „aan ’t water”, en dergelijke
voor een waterland karakteristieke be
namingen meer.
SNEEK. ALS DORP,
NOG OUDER?
Onder de gasten van de krasse dame
bevond zich weer een delegatie uit
IJlst, waar beppe Reinschkje 43 jaar
heeft gewoond. De beide Ulster wet
houders waren daar bij. Ook de vroe
gere burgemeester van IJlst, nu van
Doniawerstal, de heer Cavaljé, woon
de de receptie bij. En natuurlijk het
college van b. en w. van Workum,
waar mevr. Pruiksma nu al weer en
kele jaren verblijft.
De dag begon met een zanghulde
door de kinderen van de christelijke
kleuterschool van Workum. Een tele
visieploeg maakte een reportage voor
het journaal, ’s Middags was er in de
Klameare een receptie. Mevr. Pruik
sma ontving een gelukwens van Hare
Majesteit de Koningin, terwijl ook de
commissaris van de koningin in Fries
land gelukwensen zond. Voor het pro
gramma „Hier en Nu” werd door de
NCRV een televisiereportage gemaakt.
Beppe Pruiksma kon ’s avonds op een
drukke dag terugzien. Maar ze voelde
zich toen nog goed.
Het unieke feit deed zich voor dat er
op diezelfde dag nog een 107-jarige
was, nl. mevr. Betje Comijs-Cicero te
Windesheim bij Zwolle. Deze woont
samen met haar 73-jarige dochter in
een verpleegtehuis. Mevr. Comijs is uit
Indonesië afkomstig en kwam negen
jaar geleden in Nederland.
Donderdag a.s. maakt IJlst
zich op voor de herdenking van
het feit, dat deze plaats juist X
zeven eeuwen geleden stads-
rechten zou hebben verworven, y.
y
derland, een forse oranjebonte reu,
de meest volmaakte hond van deze
avond, die hij op humoristische wijze
besprak. Mevrouw Douma-Eyer uit
Leeuwarden behandelde tezamen met
de heer Hoekstra uit Drachten haar
Afghaanse windhond, waarbij de heer
Hoekstra in het bijzonder de kwali
teiten van deze dieren als renhond
naar voren bracht. Tenslotte gaf de
heer Wilhelm een uitvoerige en duide
lijke uiteenzetting over zijn Welsh
Corgi Cardigan, die als veedrijver in
Engeland gebruikt wordt.
Een welgemeend applaus van de
meer dan 50 aanwezigen beloonde de
sprekers voor hun werk, waarna de
voorzitter om kwart voor elf de ver
gadering sloot.
Nu, dat is zeker de moeite van i
een feest waard, al staat het er
met het bewijs niet zo sterk
voor! Maar misschien kunnen r
wy daarover aanstonds het een 'i
en ander vinden in het boekje
”Lyts mar krigel”, geschreven
door dr. K. de Vries ter gelegen
heid van dit bijzondere jubi
leum?
„Skip sünder roer wil zijn: een 15 meter breed, waarop coulissen
stuk van en over alle tijden en een - -
stuk, niet voor IJlst alleen, maar inte
ressant voor alle mensen. De regisseur
en spelers zijn vol goede moed, dat dit
stuk, dat op vrijdagavond 28 juni
’s avonds 8 uur in het houten paviljoen
in IJlst zal worden opgevoerd, goed
over de voetlichten zal worden ge
bracht.
Donderdagavond hoorden wij van P
iter Terpstra, Lammert Popma en Riek
Landman, resp. schrijver, regisseur e
n hoofdrolspeelster van het stuk „Skip
sünder roer”, enige bijzonderheden o
ver dit toneelstuk en z’n opvoering.
uit de Scandinavische lijn. Hij had
twee oudere honden en een pup van
vier maanden bij zich. Nummer twee
was de heer Jorna uit Sneek, die een
zeer bijzondere hond uit Engeland ge
ïmporteerd heeft, nl. een bullmastif,
waarvan hij enkele interessante bij
zonderheden vertelde. Mevr Schaart
uit Oranjewoud had een Petit chien
bleu de Casgogne, een Franse brak,
bij zich en gaf een uiteenzetting over
de brakken in ’t algemeen. De heren
Ozinga uit Legemeer en Westerink uit
de N.O.P. hadden elk een Appenzeller
Sennenhond meegebracht, waarvan de
heer Westerink een uitstekende uit
eenzetting gaf over het karakter, ter
wijl de heer Ozinga de werkeigen-
schappen besprak. De heer De Jong
uit Wirdum besprak zijn staby van
plm. 9 mnd., die van een zeer goed
type is en waarvan hij zowel exte
rieur als karakter zeer kundig behan
delde. De heer Mulder uit Tijnje is in
het bezit van de beste pointer uit Ne-
i en
gordijnen van fa. Beyne uit Amster
dam een goede omlijsting voor het to
neelstuk zullen vormen. De kostuums
worden geleverd door de fa. Ridderik-
hof uit Hoorn en zij zullen er onge
twijfeld voor zorgen, dat het een
kleurrijk schouwspel wordt.
Piter Dijkstra heeft voor dit stuk,
dat hij schreef in opdracht van de stad
IJlst, als centrale figuur gekozen Rix
Heyne. Een vrouw, die omstreeks 1550
werkelijk in IJlst heeft geleefd. Maar
wat belangrijker is: hij heeft over dit
gegeven niet zonder meer een histo
risch stuk geschreven, maar heeft de
1 van
deze vrouw geprojecteerd tegen deze
tijd. De eerste scène van het stuk
speelt in deze tijd, de tweede scène
in 1943, daarna springt het stuk terug
naar 1550. Centraal in al deze scènes
staat de drang naar vrijheid. Het stuk
is daardoo- vol spanning en dramatiek
c - men voelt zich zeer nauw betrokken
bij wat er op het toneel gebeurt, een
elementaire noodzakelijkheid voor
goed toneel.
Dat de spelers deze mogelijkheden
goed aangrijpen, bleek ons op de open
bare repetitie in de kantine van Nooit-
gedagt in IJlst, waar bijna alle repe
tities zijn gehouden. RixHeyne gespeeld
door onze stadgenote Riek Landman,
is een strijdbare doopsgezinde vrouw,
c’m in haar strijd voor vrijheid tal
van mensen tegenover zich vindt, o.sc
haar man Freark, gespeeld door Jan
Veltman uit Heerenveen, en ook de
president van de rechtbank Hessel
Ferwerda, en de kettermeester, ge
speeld door Age van Hattem beiden
uit Sneek. Een groot aantal toneel
spelers uit IJlst doet eveneens mee aan
dit toneelspel o.a. Geeske Bijlsma-de
Boer, Folkert de Haan, Hieke Nauta,
Jan Schiltstra en vele anderen.
Dit stuk biedt voor alle spelers grote
mogelijkheden om goed spel te laten
zien. En dat ze dat zullen doen, daar-
zijn we na die repetitie zeker.
Het is te hopen en te verwachten dat
vele Snekers de gelegenheid zullen
aangrijpen om, komende vrijdag met
de feestende Ulsters, dit zo belang
wekkende te gaan zien.
J.V.
■-'■■■
i 1 nd, na hen dat der Gelderse herto-
MMry.Y; ■'t x' 1 l 1 T-VIl
I wxaoxvrvuc vxc: nauouui gei d m
t 1524 maakte een einde aan de gou-
En daarmee was ook de hegemonie
van de stad Sneek over de Friese Zuid
westhoek van de baan. IJlst kon weer
V.JVHUC.1X vuil uu MU.au, -AVlil AU11 WCC1
doen en laten wat het wilde, maar de
trechte vaart kwam er nooit meer in,
L* 1 :’l bleef het als een stad van scheeps
bouwers en schippers heus wel een
behoorlijke partij meeblazen.
OPGRAVINGEN
Hoe oud is IJlst nu eigenlijk wel?
Daarop zullen enige opgravingen de-
zer dagen misschien een antwoord
kun ••■en geven. Aan beide oevers van
de „YLEKE” zijn de buurten duidelijk
opgehoogd, en in deze opgebrachte
grond nu werden voor en na wel eens
potscherven, zelfs hele potten en krui
ken gevonden, waarvan de alleroudste
nog uit de 12de eeuw stammen.
Het Fries Scheepvaart Museum be
zit daarvan een fraaie collectie, die op
de Historische Tentoonstelling te IJlst
zal worden geëxposeerd. Ook andere
curiosa zijn voor dit doel door het
Fries Scheepvaart Museum uitgeleend,
als prenten en gebruiksvoorwerpen,
met enige vitrines, teneinde de expo
sitie mogelijk te maken. Intussen moe
ten wij er bij zeggen, dat wij uit de
Sneker bodem precies hetzelfde aar
dewerk kennen als uit IJlst, zodat
daaruit geen onderscheid in ouderdom
blijkt tussen beide steden. Wij hebben
uit Sneek en de naaste omgeving bo
vendien Romeinse munten en Romeins
aardewerk, maar dat kan IJlst niet
helpen omdat Sneek juist op de grens
ligt van het terpengebied en het veen,
IJlst daar juist buiten.
Aan de wieg van het Ulster stads
recht kunnen intussen slechts de
,.'”rietmans, Eeheren ende Haedlingen
in Waynbritzeradeel” peet hebben ge
staan, die in het jaar 1424 aan IJlst
^oes^onden alle misdrijven, voorge
vallen binnen de stadsvrijheid, te be-
echten, „gelyck dae Burgkermaesteren,
S'’ oppenen ende Reed in Snitze, jefta
othere steden”. Dus, Drilsters, wees
voorzichtig met Sneek, dat U d» eigen
