NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD BOtSWARÖ EN weHSBRAQBEl. Nieuwjaarswenschen Twee en dertigste Jaargang. 1893. S DONDERDAG 28 DECEMBER. No. 52. VERSLAG BERICHT VOOR k Geneeskundige zorgen voor den werkmans- goed- den dijk te ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden. Franco per post 95 Cents. ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Ver volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte. ^XiXTXiXDCVCXiXZ^XiXZXiXXiX XZXiX. KXXJCX )OCXX XXXXXXXX X 4* O PEN BARE V ERG A D ERING OP VRIJDAG 22 DECEMBER 1893, in de Sociëteit „DE DOELE Spreker: de Heer Jb. van Oversteeg van Amsterdam. I Op 1 Januari 1894 zal een extra no. van dit Blad verschijnen, waarin kunnen worden geplaatst A f 0,25. Dit extra no. zal bij alle ingezetenen van Bolsward worden bezorgd, waardoor Adver teerders verzekerd kunnen zijn, dat hunne geluk- wenschen dien dag onder de oogen van alle belanghebbenden komen Voor gfoedige iazenAUg der advertentien houden wij ons aanbevolen. Firma B. CUPERUS Az. Men diende dan echter nauwkeurig toe te zien, met welke personen men te doen had, daar er tegenwoordig in de groote steden wel „beroeps zieken" gevonden worden, die het zoo nauw niet nemen en zich in 3 of 4 ziekebussen laten inschrijven, om zich zoodoende een grooter inko men te verschaffen, dan zij ooit met werken zou den kunnen verdienen. PAUZE. Na de pauze behandelde Spr. punt 10. Arbeidsbescherming, Arbeids-contracten, Vrouwen- en Kinderarbeid, Duur van den ar beid, Gedwongen winkelnering, betaling buiten herbergen, winstaandeel, persoonlijke vrijheid van den arbeider en betaling in Ned. munt. Hier begeven wij ons, zegt Spr. op een hellend vlak. Wij willen geen regeling, maar bescher ming van den arbeid en dit is een hemelsbreed verschil. Wij willen dit, omdat de arbeid in de meest ongunstige positie verkeert, terwijl daar entegen de handel meer dan deze bevoordeeld wordt even als het Kapitaal. Wat de contracten betreft, deze wenschen wij in duplo opgemaakt te zien en dat beide partijen, èn patroon èn arbeider, één exemplaar bekomen. Omtrent den Vrouwen- en Kinderarbeid wen schen wij eene betere regeling, waardoor het on- noodig zal worden, dat de vrouw naar de fabriek moet gaan, om het brood te verdienen en de man daarentegen moet thuisblijven om op de kinderen te passen. Wat den duur van den arbeid betreft, deze willen wij beperkt zien, doch zijn tegen een nor malen arbeidsdag en stellen als levensvoorwaarde strijd tegen den «ónormalen arbeidsdag. De gedwongen winkelnering, welke vooral in de veenderijen veelvuldig voorkomt, moet zoo niet afgeschaft, dan toch beperkt worden. Uitbetaling buiten herbergen, behoeft volgens Spr. geen nader betoog, daar ieder het zeker zal af keuren, dat dit in herbergen geschiedt. Want het is een treurig feit, dat men in groote steden als Amsterdam, kan waarnemen, dat de vrouw aan de deur der herberg wacht op de overge bleven centen van haar man, blijde dat ze toch nog iets ontvangt. Winstaandeel. Dit is volgens Spr. eene der moeielijkste punten van het program, daar het berust op een rechtvaardigheidsbeginsel. Want waar patroon en werklieden samen het werk heb ben verricht, dient de arbeider dunkt mij, ook een zeker aandeel in de winst te deelen. Maar nu zal men vragenhoe dan met het verlies en dan wil ik ook hierin den arbeider laten deelen, door een gedeelte van zijn werkloon in reserve te houden. Persoonlijke vrijheid van den arbeider. Wij willen den arbeider beschermen tegen de willekeur van den patroon, om hem b. v. langer te doen werken, dan in het arbeids-contract is bepaald. Uitbetaling in Ned. munt. Dit achten wij wen- schelijk, opdat de arbeider niet gedwongen is, goederen in natura hiervoor aan te nemen en ook voor de grensplaatsen, waar dit thans bijna altijd in vreemde munt plaats heeft 11. Organisatie van den arbeid. Hiermede wordt volgens Spr. bedoeldhet op richten van Kamers van arbeid, opdat deze de zaken grondig kunnen onderzoeken en duidelijk kenbaar maken wat in het belang van den arbeid is en die dan de Regeering van advies kunnen dienen. Deze Kamers van arbeid kunnen op tweeërlei wijze worden samengesteld, zegt Spr. n.l.patroons en werklieden vereenigen gemengd of afzonderlijk, en dit laatste komt mij het wenschelijkst voor, daar de klove tusschen patroon en werkman in onzen tijd zoo wijd is en wanneer zij nu afzonderlijk ver gaderen, zullen zij elk hunne eigene belangen beter kunnen bespreken. 12. Leerlingstelsel, livrettes, arbeids-diploma's. Spr. wil dat er onderscheid kome tusschen meer gevorderden en jongeren, en dat ieder arbeider een getuigschrift, een soort van zakboekje ontvange. 13. Werkeloosheid. Voorzeker zegt Spr. een moeielijk punt en hij, die op staanden voet een middel wist, om dit spook uit den weg te ruimen, kon er van ver zekerd zijn, benoemd te worden tot broeder in de orde van den Ned. Leeuw en tevens kon bij er van verzekerd zijn, dat er voor hem een eerezuil werd opgericht, misschien niet in Nederlands straten, maar dan toch in de harten van alle Nederlanders. En wat wil „Patrimonium" hier tegen doen Zij wil dat de buitengewone werken niet zoo spoedig worden afgewerkt, en men dus breke met de tegenwoordige gewoonte om alles maar zoo gauw mogelijk klaar te krijgen, en men vaak voor het oogenblik de hulp van vreemde handen moet inroepen en later met deze werk krachten opgescheept zit. 14. Woningkwestie, arbeidskoloniën, koope middelen van vervoer. De woningkwestie willen wij opgeheven zien, zegt Spr. door het bouwen van arbeids-koloniën bij de groote steden, waardoor niet, zooals thans, 16 gezinnen in één huis behoeven te verblijven, doch ieder arbeider een klein vrij huisje met een hofje heeft, wat voorzeker veel gezonder zou zijn. Nu beweren enkelen, dat zulke koloniën niet wen- schelijk zouden zijn, daar ze gemakkelijk broei nesten voor ’t Socialisme konden wordendoch Spr. zou als tegenwicht kunnen aanvoeren, dat dit niet altijd het geval behoeft te zijn, en dat b. v. de Oostenburgers en Kattenburgers te Am sterdam bekend zijn om hunne liefde voor Oranje. Deze koloniën zouden natuurlijk buiten de be bouwde kom zijn en daar de werklieden in de stad op hun werk moesten wezen, wenschen wij het invoeren van goedkoope treinen, om hun spoe dig op de plaats hunner bestemming te doen zijn. 15. Graden van erfrecht. Patrimonium wil beperking van dit recht, daar ’t kapitaal nu soms te veel wordt opgehoopt en zou de voordeelen voor den Staat, hieruit voort vloeiende, wenschen te besteden ten bate der pen sioenen. 16. Speciaal recht van den bodem, pachtcon- tract, beperking van landbezit, erfrecht en cre- dietbank. Voorzeker, zegt Spr,, zou men het speciaal recht van den bodem, de „question brulante" kunnen noemen en ik zou zelfs zeer gaarne eens met iemand van gedachten willen wisselen, wat hij in ’t belang van Friesland en Nederland acht, omtrent dit punt. Wanneer men zich op het standpunt van „Pa trimonium" plaatst, dan erkent men dat er een diep verschil is tusschen het eigendom van roerend en onroerend goed en eveneens tusschen het Ro- meinsche en het Mozaïsche recht. De bijbel zegt o.a.: „wee dengene die akker aan akker trekt" en Spr. zou inden tegen woordigen tijd dit ook ten opzichte van het kapitaal willen uitspreken. „Patrimonium" wenscht het grondbezit in den kring van eene gemeente, opdat ieder de gelegen heid gegeven worde, een gedeelte van den akker te bebouwen. Pacht-contract. Spreker wenschte meer binden de bepalingen voor dit contract, daar ’t nu vaak gebeurt, dat men 5 of meer jaren zijn beste krach ten aan den grond heeft besteed, en er dan af moet, wat zeker niet pleizierig is. Beperking van landbezit. Spr. zegt, dat men zich wel moet bedenken, dat dit lijnrecht staat tegenover landnationalisatie. Nu de leuze van hen, die hiervoor strijden isde grond behoort aan ons allen, zeg ik dat die dan feitelijk aan niemand behoort en daarom ben ik hier niet voor en raad ik U aan, sluit U aan, bij de ge dachte beperking van groot grondbezit. Hoe ik dit zou willen aanleggen, vraagt ge Wel, men stelle een aantal bunders vast en be- pale dat hij, die dit gebruikt om in zijn onder houd te voorzien, betaalt geen grondbelasting doch zoodra men land koopt om zijn geld te be leggen, wordt grondbelasting geheven en woont de kooper buiten de gemeente, dan wordt dit ver zwaard en eindelijk, woont hij buiten het rijk, dan heffe men de belasting zoo hoog, dat hij bijna geen land meer bezit en deze belastingen zouden zeer zeker anderen ten goede komen. Dit is even wel mijne opinie, beschouw ’t als een proef en geef het gaarne voor beter. Erfrecht en crediitbank. Over het erfrecht wensch ik te zeggen dat het m. i. beter was de boedels (landerijen) niet in zooveel stukken te verdeelen, als vaak nu geschiedt, doch dat ’t beter was, dit te laten overgaan op den oudsten zoon of hem, die hier de noodige bekwaamheid voor be zit. Wat het oprichten van een liijkscredietbank aangaat, hier ben ik sterk voor, daar dit voor den landbouw voordeelig zou zijn en het zou m. i. noodig zijn een Liigkshypotheekbank hier aan toe te voegen, daar volgens mijn oordeel met een credietbank geknoeid kan worden en men bij eene hypotheekbank eenigen vasten grond heeft en te hooge rente kan voorkomen. 17. Bescherming van inlandsche nijverheid en landbouw. Het is volgens mijn oordeel noodig, daar men den handel door havens enz. in de gelegenheid stelt zich uit te breiden, voor den landbouw ook iets, in den vorm van betere wegen b.v. te doen, dit is niet meer dan plicht. Wij moeten bescher mende rechten invoeren, doch deze leiden tot duur brood, zal men mij toeroepen doch dit geloof ik niet en waar andere landen voorgaan, zal ook Ne derland zulks moeten doen, daar anders concur rentie onmogelijk is. Misschien heeft de preek wat lang geduurd, M. H. maar och de tekst bevatte zooveel, dat ge mij dit niet ten kwade moet duiden. Aan het debat werd deelgenomen door den Heer Pieterson van Enschedé, die zegt, dat t een opmerkelijk verschijnsel is, dat zij, die vroe ger lijnrecht tegenover de Socialisten stonden, nu min of meer in hun vaarwater beginnen te ko men, daar men begint te begrijpen, dat t zooals ’t nu gaat, niet langer kan en er iets gedaan moet worden, wat men ’t best kan waarnemen bij de Roomsch-Katholieken door het schrijven van de Pauselijken encycliek en bij „Patrimonium" in ’t ontwerpen van haar Sociaal Program. Het spijt mij terdege, dat de tram, met welke ik arriveerde, een kwartier te laat aan kwam, daar ik nu niet alles kon hooren doch ik durf te zeggen dat hetgeen ik heb gehoord tamelijk schraal en mager is. Ik heb daarover eenige opmerkingen gemaakt, n.l.: De geachte Spr. heeft gesproken over gedeelte lijk kosteloos onderwijs. Wij Socialisten breken met dit stelsel en staan geheel kosteloos onderwijs voor, daar ’t schande is dat aan eiken leerling van het middelbaar onderwijs f 125 en aan eiken student f 625 wordt toegelegd, terwijl het kind van den arme slechts f25 kost. Verder heeft de Spr. over misbruik van sterken drank gesproken, waarmee ik in verband breng het uitbetalen van loonen in herbergen, en gezegd: dat de regeering geen belang moest hebben bij het jenevergebruik, doch waarom heeft dan de De Voorzitter, de Heer S. de Boer, opende met een voorwoord en gebed, de vergadering en gaf het woord aan den Spreker. De Heer van Oversteeg, begon met te zeg gen, dat hij tot onderwerp gekozen heeft Ons So ciaal Program, maar een paar opmerkingen wenscht vooraf te laten gaan en weldat er in den laatsten tijd verschillende sprekers zijn opgetre den voor „Patrimonium”, doch men deze vereeni- ging niet aansprakelijk moest stellen voor hunne gesproken woorden, zoo ook met Spr., wat hij sprak, daar was hij verantwoordelijk voor en ten tweeden heeft de Voorzitter op de geschiedenis van Patrimonium" gewezen en nu wenscht Spr. te vragenwelk standpunt moet zij innemen Moet zij zich bij de eene of andere kerkelijke partij aansluiten b.v. bij Gereformeerden, Doopsgezin den of Lutherschen Neen, „Patrimonium" is een bloot maatschappelijke vereeniging en zij tracht de verkeerdheden in het maatschappelijk leven weg te nemen. Toch zegt haar program dat zij op Gods woord zich moet gronden, omdat Gods woord alleen de waarheid geeft. Wanneer men zooals hier in eene vergadering van arbeiders spreekt, is ’t eene gewoonte, een klachtenboek over sociale ollenden open te slaan, dit is m. i. bij „Patrimonium" onnoodig, omdat Gods woord den weg wijst en de lijnen aangeeft die de verkeerdheden toonen. Nu wensch ik te vragenwelk karakter moet het Sociaal program dragen en dan dunkt mij, moet het niet het karakter hebben eener politieke partij, neen, maar eene verklaring zijn van werk lieden, die voor hunne rechten opkomen. Wan neer immers de Overheid zich rechten op onze kinderen aanmatigt, dan moet een vader voor die rechten opkomen, en de Overheid heeft zich zoo veel met ons bemoeid, dat ’t onmogelijk is buiten de Overheid te blijven. Maar ’t was m. i. het best dat ieder z’n eigen pot op ’t vuur zette, doch wanneer wij een kachel aanzetten en zij wil niet trekken, doordat buurmans huis zóó hoog gebouwd is, dan hebben de buren zich met ons bemoeid en zijn wij dus genoodzaakt om ons met die buren be zig te houden. Spr. is gekomen om voor de afdeeling, het so ciaal program, of eigenlijk het schema, in te leiden. De commissie wenschte de leden zelf te raadple gen en nu stonden hier twee wegen voor open, n.l.de commissie stelde het program vast en ver zond dit aan de afdeelingen, met de vraagzijn er volgens Uwe zienswijze ook punten op, die kunnen worden geschrapt of zijn er nog belang rijke punten, die in dit program dienen opgeno men te worden? ofwel zij kon van de afdeelingen de voorstellen, omtrent hetgeen het program moet behelzen, afwachten. De commissie heeft daarom zich bepaald tot het aangeven van een aantal pun ten en deze voor de afdeelingen verkrijgbaar ge steld, om te weten, hoe deze er over dachten. Van die aanvragen is een ruim gebruik gemaakt. Met dit doel is dit concept-program aan de afdee lingen verzonden. Het bevat niet minder dan 17 punten, n.l. 1. Algeheels- vrijmaking van de lagere school met den Bijbel. „Patrim." wenscht dit lo. omdat ’t onderwijs op de openbare school niet zoo goed is, daar b.v. ’t mooiste verhaal uit de vaderlandsche geschiede nis, de overwintering op Nova-Zembla, niet in de schaduw kan staan, bij het mooie dat ons de Bijbel biedt en 2o. omdat zij er op staat, zelf te mogen onderwijzen en elk het recht ontkent om een lijn te trekken voor het onderwijs en de op voeding onzer kinderen en 3o. omdat ’t door de AANBEVELEND, den meergegoede. 2. Vrijmaking van het middelbaar en hooger onderwijs. Het klinkt vreemd, M. H., op eene vergadering van werklieden, hierover te spreken, doch ook de werkman is afhankelijk van wetten en daarom wensch ik dit aan te halen. Goeman Borgesius heeft gezegd dat die Hooge Scholen geen ander belang kenden, dan het eigen belang en ook heel het rechtsbegrip aan de H. S. bestaat in het Romeinsche recht en dit is overheersching en baatzucht, doch er is nog eene andere H. S. in Nederland, welke rekening houdt met de Mozaïsche wet. Een vriend heeft mjj eens verweten, dat de school- quaestie niet anders was, dan een strijd om een handjevol guldens en ik heb hem toen gezegd dat dat handjevol guldens nogal groot was en wanneer hij daaronder begraven werd, hij mis schien wel nooit weer het daglicht zou aanschouwen. „Patrim." is ten volle overtuigd, dat het geld Gods eigendom is en wij de rentmeesters, en daar het eigendom des Heeren niet verkwist mag wor den, zijn wij genoodzaakt ons hiermede te bemoeien en wanneer Spr. een schoolwet moest maken, zou deze luiden Art. 1. Ieder betaalt de kosten van zijn on derwijs. Art. 2. Ieder, die dit te bezwaarlijk is, wende zich tot het armbestuur om een bon. Art. 2a. Wordt hier te druk gebruik van ge maakt, men sluite dan deze bedeelden van het kiesrecht uit. Want nu heeft geen enkele Mr. in de rechten zijn studie zelf betaald van eigen geld gestudeerd. Spr. heeft nooit de rekening van de Franeker Hoogeschool nagezien, maar men heeft hem ver teld, dat deze bestond uit drie klassen, n.l. lo. alles betalenden, 2o. gedeeltelijk betalenden en 3o. zij die geheel vrijgesteld waren en nog eten op den koop toe kregen. De strijd over het onderwijs zit nog meer in de hoogere, dan in da lagere school, vooral om de dubbeltjes. Want schandelijk is het, dat op elke student aan de Gem. Amst. Universiteit f 400 wordt toegelegd, en dit bedrag zal voor de Rijks universiteiten wellicht nog hooger zijn. Terecht heeft een Friesch afgevaardigde in de Tw. K. er meermalen op gewezen, dat ’t beter was deze gelden voor ’t dempen van de Zuider zee te bestemmen, alhoewel Spr. hier niet voor is, en ze liever zou bestemmen om de gronden, b.v. in Lemsterland en Gaasterland te verbeterendan was ’t beter besteed, want men krijgt nu hier ’t zelfde verschijnsel, als in Duitschland, n.L men weet geen raad meer met 't z.g. geleerde proletariaat. 3. Wegneming van kerkelijke geschillen uit de werklieden-pa rt ij en. Spr. zegt dat het evangelie vrijen loop moet hebben en de Overheid niet voor enkele kerkge nootschappen voor predikanten moet zorgen, en dat de armenzorg beter tot haar recht kome. Dat „Patrimonium" hier niet alleen in staat, bewijst dat ook „de Christelijke Volksbond" en de Werk lieden-Vereeniging tot behoud van de Hervormde Kerk" dien weg op willen. 4. Zondagskwestie. Dit is eene kwestie M. H. die wij uit den weg willen hebben. Zes dagen moet de arbeider wer ken en is hij onderdanig aan zijn patroon en be hoort hij dezen toe, maar den zevenden dag moet hij kunnen toonen, dat hij niet aan deze, doch aan een hooger Wezen toebehoort. 5. Prostitutie, en Drankmisbruik. Patrimonium wil dat de Overheid elke onzede lijkheid verbiedt en er volstrekt geen belang bij heeft, of er veel of weinig sterke drank wordt gebruikt. 6. Kazerneleven, Plaatsvervanging en rechten van den minderen militair. „Patrimonium" wil nu juist geen algemeenen dienstplicht, maar wel afschaffing van de plaats vervanging. Niet om het geld, neen, maar omdat nu dikwijls ferme jonge mannen zich van den dienst afkoopen en een minder gehalte daarvoor in het leger plaats neemt. Dit is een grove on billijkheid, terwijl tevens noodig is, dat de rech ten van den minderen militair beter worden be hartigd. 7. Geneeskundige zorgen voor den werkmans stand. Patrimonium bedoelt dat voor den werkmans stand de geneeskundige behandeling goedkooper wordt, zij het dan ook dat in het platteland wat minder bestudeerden de practijk mogen waarne men, en jongelingen met Hinken aanleg, na eenige voorbereiding als landsdokter mogen fungeeren. 8. Vaccinedwang. „Patrimonium" wenscht dit afgeschaft te zien, lo. omdat 't een dwang is, ons vrije Nederland onwaardig en 2o. omdat de pokstof onbekend is, en wij dus niet weten welke stof wij in ons op nemen en daarom noemt zij dit een gruwelijken dwang. 9. Armenverzorging, Ziekenverpleging en Pen sioenfonds. „Patrimonium" wil een pensioenfonds opdat het den werkman bescherme voor bedelen of be- deeling. Er is hiertegen wel eens een bezwaar aange voerd, n.l. dat een patroon de gepensioneerde werklieden eerder aan den dijk zou zetten, dan de niet-gepensioneerden en dan dunkt Spr. dat 't beter is, tien gepensioneerden aan den dijk te zetten, dan één nief-gepensioneerde, zooal nu dik wijls gebeurt. Ziektekassen. Spr. zou willen, dat bij de re geling van een arbeids-contract hierin voorzien werd, opdat de werkman, wanneer hij gedwongen is, het ziekbed te houden of te rusten, hij eenige vergoeding kan ontvangen. ■-1 Bolswardsche Courant *58*“ 'i DER VAN ixvnii --MP ■AST'fZïi'

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1893 | | pagina 1