NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
BOtSWARÖ EN weHSBRAQBEl.
Nieuwjaarswenschen
Twee en dertigste Jaargang.
1893.
S
DONDERDAG 28 DECEMBER.
No. 52.
VERSLAG
BERICHT
VOOR
k
Geneeskundige zorgen voor den werkmans-
goed-
den dijk te
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
^XiXTXiXDCVCXiXZ^XiXZXiXXiX XZXiX.
KXXJCX )OCXX XXXXXXXX X
4*
O PEN BARE V ERG A D ERING
OP VRIJDAG 22 DECEMBER 1893,
in de Sociëteit „DE DOELE
Spreker: de Heer Jb. van Oversteeg van
Amsterdam.
I
Op 1 Januari 1894 zal een extra no. van dit
Blad verschijnen, waarin
kunnen worden geplaatst A f 0,25.
Dit extra no. zal bij alle ingezetenen
van Bolsward worden bezorgd, waardoor Adver
teerders verzekerd kunnen zijn, dat hunne geluk-
wenschen dien dag onder de oogen van alle
belanghebbenden komen
Voor gfoedige iazenAUg
der advertentien houden wij ons aanbevolen.
Firma B. CUPERUS Az.
Men diende dan echter nauwkeurig toe te zien,
met welke personen men te doen had, daar er
tegenwoordig in de groote steden wel „beroeps
zieken" gevonden worden, die het zoo nauw
niet nemen en zich in 3 of 4 ziekebussen laten
inschrijven, om zich zoodoende een grooter inko
men te verschaffen, dan zij ooit met werken zou
den kunnen verdienen.
PAUZE.
Na de pauze behandelde Spr. punt
10. Arbeidsbescherming, Arbeids-contracten,
Vrouwen- en Kinderarbeid, Duur van den ar
beid, Gedwongen winkelnering, betaling buiten
herbergen, winstaandeel, persoonlijke vrijheid van
den arbeider en betaling in Ned. munt.
Hier begeven wij ons, zegt Spr. op een hellend
vlak. Wij willen geen regeling, maar bescher
ming van den arbeid en dit is een hemelsbreed
verschil. Wij willen dit, omdat de arbeid in de
meest ongunstige positie verkeert, terwijl daar
entegen de handel meer dan deze bevoordeeld
wordt even als het Kapitaal.
Wat de contracten betreft, deze wenschen wij
in duplo opgemaakt te zien en dat beide partijen,
èn patroon èn arbeider, één exemplaar bekomen.
Omtrent den Vrouwen- en Kinderarbeid wen
schen wij eene betere regeling, waardoor het on-
noodig zal worden, dat de vrouw naar de fabriek
moet gaan, om het brood te verdienen en de man
daarentegen moet thuisblijven om op de kinderen
te passen.
Wat den duur van den arbeid betreft, deze
willen wij beperkt zien, doch zijn tegen een nor
malen arbeidsdag en stellen als levensvoorwaarde
strijd tegen den «ónormalen arbeidsdag.
De gedwongen winkelnering, welke vooral in
de veenderijen veelvuldig voorkomt, moet zoo
niet afgeschaft, dan toch beperkt worden.
Uitbetaling buiten herbergen, behoeft volgens
Spr. geen nader betoog, daar ieder het zeker zal
af keuren, dat dit in herbergen geschiedt. Want
het is een treurig feit, dat men in groote steden
als Amsterdam, kan waarnemen, dat de vrouw
aan de deur der herberg wacht op de overge
bleven centen van haar man, blijde dat ze toch
nog iets ontvangt.
Winstaandeel. Dit is volgens Spr. eene der
moeielijkste punten van het program, daar het
berust op een rechtvaardigheidsbeginsel. Want
waar patroon en werklieden samen het werk heb
ben verricht, dient de arbeider dunkt mij, ook
een zeker aandeel in de winst te deelen. Maar
nu zal men vragenhoe dan met het verlies en
dan wil ik ook hierin den arbeider laten deelen,
door een gedeelte van zijn werkloon in reserve
te houden.
Persoonlijke vrijheid van den arbeider.
Wij willen den arbeider beschermen tegen de
willekeur van den patroon, om hem b. v. langer
te doen werken, dan in het arbeids-contract is
bepaald.
Uitbetaling in Ned. munt. Dit achten wij wen-
schelijk, opdat de arbeider niet gedwongen is,
goederen in natura hiervoor aan te nemen en ook
voor de grensplaatsen, waar dit thans bijna altijd
in vreemde munt plaats heeft
11. Organisatie van den arbeid.
Hiermede wordt volgens Spr. bedoeldhet op
richten van Kamers van arbeid, opdat deze de
zaken grondig kunnen onderzoeken en duidelijk
kenbaar maken wat in het belang van den arbeid
is en die dan de Regeering van advies kunnen
dienen.
Deze Kamers van arbeid kunnen op tweeërlei
wijze worden samengesteld, zegt Spr. n.l.patroons
en werklieden vereenigen gemengd of afzonderlijk,
en dit laatste komt mij het wenschelijkst voor, daar
de klove tusschen patroon en werkman in onzen tijd
zoo wijd is en wanneer zij nu afzonderlijk ver
gaderen, zullen zij elk hunne eigene belangen
beter kunnen bespreken.
12. Leerlingstelsel, livrettes, arbeids-diploma's.
Spr. wil dat er onderscheid kome tusschen meer
gevorderden en jongeren, en dat ieder arbeider
een getuigschrift, een soort van zakboekje ontvange.
13. Werkeloosheid.
Voorzeker zegt Spr. een moeielijk punt en hij,
die op staanden voet een middel wist, om dit
spook uit den weg te ruimen, kon er van ver
zekerd zijn, benoemd te worden tot broeder in de
orde van den Ned. Leeuw en tevens kon bij er
van verzekerd zijn, dat er voor hem een eerezuil
werd opgericht, misschien niet in Nederlands
straten, maar dan toch in de harten van alle
Nederlanders. En wat wil „Patrimonium" hier
tegen doen Zij wil dat de buitengewone werken
niet zoo spoedig worden afgewerkt, en men dus
breke met de tegenwoordige gewoonte om alles
maar zoo gauw mogelijk klaar te krijgen, en men
vaak voor het oogenblik de hulp van vreemde
handen moet inroepen en later met deze werk
krachten opgescheept zit.
14. Woningkwestie, arbeidskoloniën,
koope middelen van vervoer.
De woningkwestie willen wij opgeheven zien,
zegt Spr. door het bouwen van arbeids-koloniën
bij de groote steden, waardoor niet, zooals thans,
16 gezinnen in één huis behoeven te verblijven,
doch ieder arbeider een klein vrij huisje met een
hofje heeft, wat voorzeker veel gezonder zou zijn. Nu
beweren enkelen, dat zulke koloniën niet wen-
schelijk zouden zijn, daar ze gemakkelijk broei
nesten voor ’t Socialisme konden wordendoch
Spr. zou als tegenwicht kunnen aanvoeren, dat
dit niet altijd het geval behoeft te zijn, en dat
b. v. de Oostenburgers en Kattenburgers te Am
sterdam bekend zijn om hunne liefde voor Oranje.
Deze koloniën zouden natuurlijk buiten de be
bouwde kom zijn en daar de werklieden in de
stad op hun werk moesten wezen, wenschen wij
het invoeren van goedkoope treinen, om hun spoe
dig op de plaats hunner bestemming te doen zijn.
15. Graden van erfrecht.
Patrimonium wil beperking van dit recht, daar
’t kapitaal nu soms te veel wordt opgehoopt en
zou de voordeelen voor den Staat, hieruit voort
vloeiende, wenschen te besteden ten bate der pen
sioenen.
16. Speciaal recht van den bodem, pachtcon-
tract, beperking van landbezit, erfrecht en cre-
dietbank.
Voorzeker, zegt Spr,, zou men het speciaal recht
van den bodem, de „question brulante" kunnen
noemen en ik zou zelfs zeer gaarne eens met iemand
van gedachten willen wisselen, wat hij in ’t belang
van Friesland en Nederland acht, omtrent dit
punt.
Wanneer men zich op het standpunt van „Pa
trimonium" plaatst, dan erkent men dat er een
diep verschil is tusschen het eigendom van roerend
en onroerend goed en eveneens tusschen het Ro-
meinsche en het Mozaïsche recht. De bijbel zegt
o.a.: „wee dengene die akker aan akker trekt"
en Spr. zou inden tegen woordigen tijd dit ook ten
opzichte van het kapitaal willen uitspreken.
„Patrimonium" wenscht het grondbezit in den
kring van eene gemeente, opdat ieder de gelegen
heid gegeven worde, een gedeelte van den akker
te bebouwen.
Pacht-contract. Spreker wenschte meer binden
de bepalingen voor dit contract, daar ’t nu vaak
gebeurt, dat men 5 of meer jaren zijn beste krach
ten aan den grond heeft besteed, en er dan af
moet, wat zeker niet pleizierig is.
Beperking van landbezit. Spr. zegt, dat men
zich wel moet bedenken, dat dit lijnrecht staat
tegenover landnationalisatie. Nu de leuze van
hen, die hiervoor strijden isde grond behoort
aan ons allen, zeg ik dat die dan feitelijk
aan niemand behoort en daarom ben ik hier niet
voor en raad ik U aan, sluit U aan, bij de ge
dachte beperking van groot grondbezit.
Hoe ik dit zou willen aanleggen, vraagt ge
Wel, men stelle een aantal bunders vast en be-
pale dat hij, die dit gebruikt om in zijn onder
houd te voorzien, betaalt geen grondbelasting
doch zoodra men land koopt om zijn geld te be
leggen, wordt grondbelasting geheven en woont
de kooper buiten de gemeente, dan wordt dit ver
zwaard en eindelijk, woont hij buiten het rijk, dan
heffe men de belasting zoo hoog, dat hij bijna
geen land meer bezit en deze belastingen zouden
zeer zeker anderen ten goede komen. Dit is even
wel mijne opinie, beschouw ’t als een proef en
geef het gaarne voor beter.
Erfrecht en crediitbank. Over het erfrecht
wensch ik te zeggen dat het m. i. beter was
de boedels (landerijen) niet in zooveel stukken te
verdeelen, als vaak nu geschiedt, doch dat ’t beter
was, dit te laten overgaan op den oudsten zoon
of hem, die hier de noodige bekwaamheid voor be
zit. Wat het oprichten van een liijkscredietbank
aangaat, hier ben ik sterk voor, daar dit voor den
landbouw voordeelig zou zijn en het zou m. i.
noodig zijn een Liigkshypotheekbank hier aan toe
te voegen, daar volgens mijn oordeel met een
credietbank geknoeid kan worden en men bij
eene hypotheekbank eenigen vasten grond heeft
en te hooge rente kan voorkomen.
17. Bescherming van inlandsche nijverheid en
landbouw.
Het is volgens mijn oordeel noodig, daar men
den handel door havens enz. in de gelegenheid
stelt zich uit te breiden, voor den landbouw ook
iets, in den vorm van betere wegen b.v. te doen,
dit is niet meer dan plicht. Wij moeten bescher
mende rechten invoeren, doch deze leiden tot duur
brood, zal men mij toeroepen doch dit geloof ik
niet en waar andere landen voorgaan, zal ook Ne
derland zulks moeten doen, daar anders concur
rentie onmogelijk is.
Misschien heeft de preek wat lang geduurd,
M. H. maar och de tekst bevatte zooveel, dat ge
mij dit niet ten kwade moet duiden.
Aan het debat werd deelgenomen door den
Heer Pieterson van Enschedé, die zegt, dat t
een opmerkelijk verschijnsel is, dat zij, die vroe
ger lijnrecht tegenover de Socialisten stonden, nu
min of meer in hun vaarwater beginnen te ko
men, daar men begint te begrijpen, dat t zooals
’t nu gaat, niet langer kan en er iets gedaan moet
worden, wat men ’t best kan waarnemen bij de
Roomsch-Katholieken door het schrijven van de
Pauselijken encycliek en bij „Patrimonium" in ’t
ontwerpen van haar Sociaal Program.
Het spijt mij terdege, dat de tram, met
welke ik arriveerde, een kwartier te laat aan
kwam, daar ik nu niet alles kon hooren doch
ik durf te zeggen dat hetgeen ik heb gehoord
tamelijk schraal en mager is. Ik heb daarover
eenige opmerkingen gemaakt, n.l.:
De geachte Spr. heeft gesproken over gedeelte
lijk kosteloos onderwijs. Wij Socialisten breken
met dit stelsel en staan geheel kosteloos onderwijs
voor, daar ’t schande is dat aan eiken leerling
van het middelbaar onderwijs f 125 en aan eiken
student f 625 wordt toegelegd, terwijl het kind van
den arme slechts f25 kost.
Verder heeft de Spr. over misbruik van sterken
drank gesproken, waarmee ik in verband breng
het uitbetalen van loonen in herbergen, en gezegd:
dat de regeering geen belang moest hebben bij
het jenevergebruik, doch waarom heeft dan de
De Voorzitter, de Heer S. de Boer, opende
met een voorwoord en gebed, de vergadering en
gaf het woord aan den Spreker.
De Heer van Oversteeg, begon met te zeg
gen, dat hij tot onderwerp gekozen heeft Ons So
ciaal Program, maar een paar opmerkingen wenscht
vooraf te laten gaan en weldat er in den
laatsten tijd verschillende sprekers zijn opgetre
den voor „Patrimonium”, doch men deze vereeni-
ging niet aansprakelijk moest stellen voor hunne
gesproken woorden, zoo ook met Spr., wat hij
sprak, daar was hij verantwoordelijk voor en ten
tweeden heeft de Voorzitter op de geschiedenis
van Patrimonium" gewezen en nu wenscht Spr. te
vragenwelk standpunt moet zij innemen Moet
zij zich bij de eene of andere kerkelijke partij
aansluiten b.v. bij Gereformeerden, Doopsgezin
den of Lutherschen Neen, „Patrimonium" is
een bloot maatschappelijke vereeniging en zij tracht
de verkeerdheden in het maatschappelijk leven
weg te nemen. Toch zegt haar program dat zij
op Gods woord zich moet gronden, omdat Gods
woord alleen de waarheid geeft.
Wanneer men zooals hier in eene vergadering
van arbeiders spreekt, is ’t eene gewoonte, een
klachtenboek over sociale ollenden open te slaan,
dit is m. i. bij „Patrimonium" onnoodig, omdat
Gods woord den weg wijst en de lijnen aangeeft
die de verkeerdheden toonen.
Nu wensch ik te vragenwelk karakter moet
het Sociaal program dragen en dan dunkt mij,
moet het niet het karakter hebben eener politieke
partij, neen, maar eene verklaring zijn van werk
lieden, die voor hunne rechten opkomen. Wan
neer immers de Overheid zich rechten op onze
kinderen aanmatigt, dan moet een vader voor die
rechten opkomen, en de Overheid heeft zich zoo
veel met ons bemoeid, dat ’t onmogelijk is buiten
de Overheid te blijven. Maar ’t was m. i. het
best dat ieder z’n eigen pot op ’t vuur zette, doch
wanneer wij een kachel aanzetten en zij wil niet
trekken, doordat buurmans huis zóó hoog gebouwd
is, dan hebben de buren zich met ons bemoeid en
zijn wij dus genoodzaakt om ons met die buren be
zig te houden.
Spr. is gekomen om voor de afdeeling, het so
ciaal program, of eigenlijk het schema, in te leiden.
De commissie wenschte de leden zelf te raadple
gen en nu stonden hier twee wegen voor open,
n.l.de commissie stelde het program vast en ver
zond dit aan de afdeelingen, met de vraagzijn
er volgens Uwe zienswijze ook punten op, die
kunnen worden geschrapt of zijn er nog belang
rijke punten, die in dit program dienen opgeno
men te worden? ofwel zij kon van de afdeelingen
de voorstellen, omtrent hetgeen het program moet
behelzen, afwachten. De commissie heeft daarom
zich bepaald tot het aangeven van een aantal pun
ten en deze voor de afdeelingen verkrijgbaar ge
steld, om te weten, hoe deze er over dachten. Van
die aanvragen is een ruim gebruik gemaakt.
Met dit doel is dit concept-program aan de afdee
lingen verzonden. Het bevat niet minder dan
17 punten, n.l.
1. Algeheels- vrijmaking van de lagere school
met den Bijbel.
„Patrim." wenscht dit lo. omdat ’t onderwijs
op de openbare school niet zoo goed is, daar b.v. ’t
mooiste verhaal uit de vaderlandsche geschiede
nis, de overwintering op Nova-Zembla, niet in
de schaduw kan staan, bij het mooie dat ons de
Bijbel biedt en 2o. omdat zij er op staat, zelf te
mogen onderwijzen en elk het recht ontkent om
een lijn te trekken voor het onderwijs en de op
voeding onzer kinderen en 3o. omdat ’t door de
AANBEVELEND,
den meergegoede.
2. Vrijmaking van het middelbaar en hooger
onderwijs.
Het klinkt vreemd, M. H., op eene vergadering
van werklieden, hierover te spreken, doch ook
de werkman is afhankelijk van wetten en daarom
wensch ik dit aan te halen.
Goeman Borgesius heeft gezegd dat die Hooge
Scholen geen ander belang kenden, dan het eigen
belang en ook heel het rechtsbegrip aan de H.
S. bestaat in het Romeinsche recht en dit is
overheersching en baatzucht, doch er is nog eene
andere H. S. in Nederland, welke rekening houdt
met de Mozaïsche wet.
Een vriend heeft mjj eens verweten, dat de school-
quaestie niet anders was, dan een strijd om een
handjevol guldens en ik heb hem toen gezegd
dat dat handjevol guldens nogal groot was en
wanneer hij daaronder begraven werd, hij mis
schien wel nooit weer het daglicht zou aanschouwen.
„Patrim." is ten volle overtuigd, dat het geld
Gods eigendom is en wij de rentmeesters, en daar
het eigendom des Heeren niet verkwist mag wor
den, zijn wij genoodzaakt ons hiermede te bemoeien
en wanneer Spr. een schoolwet moest maken, zou
deze luiden
Art. 1. Ieder betaalt de kosten van zijn on
derwijs.
Art. 2. Ieder, die dit te bezwaarlijk is, wende
zich tot het armbestuur om een bon.
Art. 2a. Wordt hier te druk gebruik van ge
maakt, men sluite dan deze bedeelden van het
kiesrecht uit.
Want nu heeft geen enkele Mr. in de rechten
zijn studie zelf betaald van eigen geld gestudeerd.
Spr. heeft nooit de rekening van de Franeker
Hoogeschool nagezien, maar men heeft hem ver
teld, dat deze bestond uit drie klassen, n.l.
lo. alles betalenden, 2o. gedeeltelijk betalenden
en 3o. zij die geheel vrijgesteld waren en nog
eten op den koop toe kregen.
De strijd over het onderwijs zit nog meer in de
hoogere, dan in da lagere school, vooral om de
dubbeltjes. Want schandelijk is het, dat op elke
student aan de Gem. Amst. Universiteit f 400
wordt toegelegd, en dit bedrag zal voor de Rijks
universiteiten wellicht nog hooger zijn.
Terecht heeft een Friesch afgevaardigde in de
Tw. K. er meermalen op gewezen, dat ’t beter
was deze gelden voor ’t dempen van de Zuider
zee te bestemmen, alhoewel Spr. hier niet voor is,
en ze liever zou bestemmen om de gronden, b.v.
in Lemsterland en Gaasterland te verbeterendan
was ’t beter besteed, want men krijgt nu hier
’t zelfde verschijnsel, als in Duitschland, n.L
men weet geen raad meer met 't z.g. geleerde
proletariaat.
3. Wegneming van kerkelijke geschillen uit de
werklieden-pa rt ij en.
Spr. zegt dat het evangelie vrijen loop moet
hebben en de Overheid niet voor enkele kerkge
nootschappen voor predikanten moet zorgen, en
dat de armenzorg beter tot haar recht kome. Dat
„Patrimonium" hier niet alleen in staat, bewijst
dat ook „de Christelijke Volksbond" en de Werk
lieden-Vereeniging tot behoud van de Hervormde
Kerk" dien weg op willen.
4. Zondagskwestie.
Dit is eene kwestie M. H. die wij uit den weg
willen hebben. Zes dagen moet de arbeider wer
ken en is hij onderdanig aan zijn patroon en be
hoort hij dezen toe, maar den zevenden dag moet
hij kunnen toonen, dat hij niet aan deze, doch
aan een hooger Wezen toebehoort.
5. Prostitutie, en Drankmisbruik.
Patrimonium wil dat de Overheid elke onzede
lijkheid verbiedt en er volstrekt geen belang bij
heeft, of er veel of weinig sterke drank wordt
gebruikt.
6. Kazerneleven, Plaatsvervanging en rechten
van den minderen militair.
„Patrimonium" wil nu juist geen algemeenen
dienstplicht, maar wel afschaffing van de plaats
vervanging. Niet om het geld, neen, maar omdat
nu dikwijls ferme jonge mannen zich van den
dienst afkoopen en een minder gehalte daarvoor
in het leger plaats neemt. Dit is een grove on
billijkheid, terwijl tevens noodig is, dat de rech
ten van den minderen militair beter worden be
hartigd.
7. Geneeskundige zorgen voor den werkmans
stand.
Patrimonium bedoelt dat voor den werkmans
stand de geneeskundige behandeling goedkooper
wordt, zij het dan ook dat in het platteland wat
minder bestudeerden de practijk mogen waarne
men, en jongelingen met Hinken aanleg, na eenige
voorbereiding als landsdokter mogen fungeeren.
8. Vaccinedwang.
„Patrimonium" wenscht dit afgeschaft te zien,
lo. omdat 't een dwang is, ons vrije Nederland
onwaardig en 2o. omdat de pokstof onbekend is,
en wij dus niet weten welke stof wij in ons op
nemen en daarom noemt zij dit een gruwelijken
dwang.
9. Armenverzorging, Ziekenverpleging en Pen
sioenfonds.
„Patrimonium" wil een pensioenfonds opdat
het den werkman bescherme voor bedelen of be-
deeling.
Er is hiertegen wel eens een bezwaar aange
voerd, n.l. dat een patroon de gepensioneerde
werklieden eerder aan den dijk zou zetten, dan
de niet-gepensioneerden en dan dunkt Spr. dat
't beter is, tien gepensioneerden aan den dijk te
zetten, dan één nief-gepensioneerde, zooal nu dik
wijls gebeurt.
Ziektekassen. Spr. zou willen, dat bij de re
geling van een arbeids-contract hierin voorzien
werd, opdat de werkman, wanneer hij gedwongen
is, het ziekbed te houden of te rusten, hij eenige
vergoeding kan ontvangen.
■-1
Bolswardsche Courant
*58*“
'i
DER
VAN
ixvnii
--MP ■AST'fZïi'
