Gabe Skroar
Tilbury
mannen
mode gaat.
Tilbury
als het om
Kerken reageren op
uitspraak wethouder
I
K
HlWv
I
Krachtinstallaties
Verlichtingsprojecten
Gevel wordt dus niet
behouden
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST-FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel
BOLSWARD - „Als ik soms weer eens met leverworst langs de kamers
ga, hoor ik vaak van m’n medebewoners: mensje bent veel te goed. Maar
och ja, als ik iets heb, vind ik het prachtig om dat met anderen te
delen. Dat zit nu eenmaal in me.” Dit zegt mevrouw Tine Lan-
genberg-Bouma. Vierentachtig jaar geleden werd zij geboren in
Sint Annaparochie. Al vier-en-zestig jaar woont zij in de hanzestad,
waarvan het grootste deel (46) jaar in de Van Munnickhuizenstraat.
Sedert enige tijd heeft zij nu een kamertje in het rusthuis Elim in
Bolsward. Hier zochten wij haar afgelopen woensdagmiddag op.
v.d. Weerd b.v.
li
’ll
/i
v.d.Werf
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiI
iil
/.ui
Technisch installatiebedrijf
I
II
'79
118e JAARGANG Nr. 10
VRIJDAG 2 FEBRUARI 1979
Mevrouw Tine
Langenberg-Bouma
1
Wethouder Wim la Rol
MANNEN
h m ii ii ii
Hwat hat
Verschijnt
WOENSDAGS en VRIJDAGS
Abonnementsprijs f 14,75 p. halfjaar
(bij vooruitbetaling) Giro 887926
Advertentie-tarieven op aanvraag
BOLSWARD - Alle leden van de Bolswarder gemeenteraad ontvingen de afge
lopen dagen een schrijven van de kerken in de Hanzestad waarin men terug komt
op de uitspraken die tijdens de laatste raadsvergadering zijn gedaan door met
name wethouder Wim la Roi. De heer La Roi zei toen dat de huisvesting van
VANNU het college niet aangerekend kan worden. VANNU is een interkerke
lijke stichting en ik vind,” zo meende de CDA-wethouder, „dat ze wel eens bij de
kerken mogen aankloppen. Van de kerken had ik in deze één en ander verwacht.
Voor hen is hier een taak weggelegd.” De gezamelijke kerken reageren nu als
volgt:
Uitgave A. J. OSINGA b.v.
Bolsward - Marktstraat 13
Administratie- en Redaktieadres:
Postbus 5, 8700 AA Bolsward
Tel. 05157 - 2044, na 18 uur 266(
Redaktie na 18 uur 4661
In 1942 zou Manus in Bolsward
terugkomen. Met zijn vrouw Bep,
zijn broer Ab en zijn schoonzus
Paula doken zij in de woning van
mevrouw Langenberg onder. Ma
nus en Bep kamen eerst. Toen me
door de mensen van het verzet ge
vraagd werd of ik er nog twee kon
onderbrengen heb ik ja gezegd. Het
kon me mijn kop kosten maar als het
er nou twee onderduikers waren of
vier, dat maakte geen verschil,” zo
zegt mevrouwLangenberg.
Uit handen van burgemeester Jaques
Geukers ontving mevrouw Langen
berg 24 april 1963 de ere-medaille
verbonden aan de Orde van Oranje
Nassau in het brons. Door haar
Joodse onderduikers werden negen
jaar geleden in Israël voor haar vijf
bomen geplant.
Is het dan teveel gezegd dat deze
vriendelijke spontane en goedlachse
vrouw met geen goud te betalen is.
„Mens je bent te goed,” zeggen wij
met de bewoners van Elim.
■w
Tilbury
“w
„Het is hier goed,” zegt mevrouw
Langenberg, als we haar vragen hoe
het haar in Elim bevalt. „Ik heb echt
niet te klagen. Ik ben zo gezond als
een vis en het eten smaakt me
uitstekend. Wel vind ik mijn kamer
tje te klein, maar ik kan me goed
redden.” Het kleine kamertje is e-
venwel toch groot genoeg voor de
grote aanloop die mevrouw Lange-
berg dagelijks krijgt. „Ja, ik krijg
aan de lopende band bezoek. Da’s
fijn. Ik zou het vreselijk vinden als er
bij mij geen mensen over de vloer
kwamen. Ik ben dat altijd gewend
geweest.”
Enige tijd geleden werden wij
vanuit Leeuwarden opgebeld
met de vraag of we konden be
vestigen, dat bij de ver-
(nieuw)bouw van het postkan
toor te Bolsward, de voorgevel
in ieder geval behouden zou
blijven. Op dat moment konden
we het gerucht dat toen door
Leeuwarden ging noch beves
tigen noch weerspreken. Dit
kunnen we nu wel en dat op
overtuigende wijze. De foto’s
op exact dezelfde plaats, maar
niet op hetzelfde tijdstip ge
nomen, spreken duidelijke taal.
Boven de foto van het kantoor
nog in oude glorie en beneden
hoever de afbraak momenteel
reeds is gevorderd.
Conclusie: De gevel wordt niet
behouden. Eigenlijk zouden we
deze foto’s over verloop van
een jaartje nog eens moeten
plaatsen, maai’ dan met het
vervolg: de nieuwbouw!
„Door de brand heeft zich dit alles in
zeer korte tijd afgespeeld en het heeft tot
resultaat gehad dat de gezamenlijke
kerken zich wederom duidelijk achter
VANNU hebben gesteld. In dit alles zijn
er kritische vragen gesteld door de
kerken aan VANNU en door VANNU
aan de kerken. Kortom dé hele ver
houding, mogelijkheid van kommunikatie
en inbreng is andermaal doorgelicht.
De indruk die uit het Bolswards Nieuws
blad gewekt werd dat de kerken zich
weinig gelegen laten liggen aan VANNU
in deze moeilijke periode is dus niet juist.
Integendeel, zoals blijkt uit het boven
staande
Met het oog op de toekomst van VANNU
volgen wij dan ook de ontwikkelingen op
de voet t.a.v. een nieuw onderkomen. In
deze kunnen wij als kerken niet veel doen
en hebben weinig te bieden.”
Met drie onderduikers onder haar dak
kwam in '45 voor mevrouw Langenberg en
voor het nederlandse volk de bevrijding.
„Niemand heeft geweten dat ik mensen in
huis had. Zelfs mijn buren niet. Ik kreeg
bonnen via de ondergrondse. Dat regelde
de heer Leurink voor me. Ook politie van
der Hauw heeft ons gedurende die jaren
geholpen. Als ik bij de noodslachting
kwam zei hij altijd: mevrouw Langenberg,
wat ziet u er weer mager uit, en ik kreeg
weer extra vlees. Van der Hauw heeft
geweten dat we ondeduikers hadden. Als
er weer een razzia was gooide hij een
briefje in de bus waarin stond dat we ons
rustig moesten houden.”
„Als kerken hebben wij de laatste maan
den met zorg de ontwikkelingen gevolgd
van de stichting VANNU. Als gevolg van
de situatie die ontstaan is door de brand in
november 1978, zijn wij verschillende
malen in kontakt geweest met de stichting
VANNU.
in de week klopte ik hier aan. Ik
schaamde me af en toe dood wanneer de
mensen me daar zagen binnengaan.”
Twee jaar nadat haar man was gestorven
kwamen de eerste kostgangers bij' me
vrouw Langenberg. Het waren de Joodse
broers André, Morrie en Manus. Ze
waren gevlucht uit Amsterdam toen de
Joden in die tijd niet aan de slag konden
komen.
Driemaal in de week wordt ik nog
opgebeld door Bep en Manus. Ze
wonen in Soest. Zeer geregeld ko
men ze naar Bolsward. Het zijn
gewoon mijn kinderen. Mijn famillie
is hun familie.” Zo besluit de dap
pere Tine Langenberg. In haar eentje
voedde zij zeven kinderen op in een
verschrikkelijke tijd. In de moeilijke
oorlogsjaren werd haar gezin met
nog eens 4 Joodse „kinderen” uit
gebreid. Nooit heeft ze geklaagd.
Steeds stond ze voor iedereen klaar.
üs hjoed to sizzen
Klaei dy net üt, foardatst op
bêd giest
18 november 1978 een vergadering van
VANNU met vertegenwoordigers van de
kerken (14 aanwezigen).
12 december 1978 een vergadering van de
kerken met VANNU (+30 aanwezigen).
Op kerkeraden en parochieraad is VAN
NU meerdere malen ter sprake geweest; de
kerken zijn benaderd over vervangende
ruimte - die er sporadisch bleek te zijn o.a.
in Het Convent -tenslotte zijn of worden
er extra afgevaardigden benoemd in de
adviesraad van VANNU die speciaal de
kommunikatie tussen de kerken en VAN
NU zullen gaan onderhouden”
Ook de zeven kinderen van mevrouw
Langenberg hebben nooit iets gezegd.
Zelfs het jongste dochtertje Ko, die in die
tijd nog maar een kleuter was, praatte
nergens over. Niemand mocht het weten.
Daarom had ik ook altijd de gordijnen
dicht. De onderduikers zaten meestal op
zolder, maar als er onraad was, kropen ze
in eengat onder de vloer.” Toen de
bevrijders er waren gingen de gordijnen
bij mevrouw Langenberg weer open.
„Bang? Nee bang ben ik nooit geweest,”
zo zegt ze nu. „Ik móest deze mensen
helpen en angst kun je dan niet ge
bruiken.
Desgevraagd werd ons door één van de
ondertekenaars, dominee Louis Nell,
gezegd dat voor de zinsnede: „de indruk
uit het Bolswards Nieuwsblad gewekt,”
gelezen dient te worden: „de indruk uit
het raadsverslag in het Bolswards
Nieuwsblad gewekt.” In feite is, zo zei
dominee ons, het schrijven dan een
aanvulling c.q. correctie op tijdens de
raadsvergadering gedane uitspraken.
Illlh
„Of het zoeken naar een nieuwe
ruimte formeel gezien een zaak van
het bestuur is of van de gemeente, is
ons niet duidelijk, maar o.i. is de
gemeente de engie instantie die VAN
NU hierbij daadwerkelijk kan helpen
in het zoeken naar mogelijkheden. Wij
als kerken doen dan ook een dringend
beroep op U t.a.v. uw mogelijkheden,
opdat VANNU weer voluit van start
kan gaan en zodoende weer ten
dienste kan staan van de samen
leving.”
Het schrijven was afkomstig van: de
Doopsgezinde Gemeente, de Gerefor
meerde Kerk; de Hervomde Gemeen
te en de Rooms-Katholieke Kerk.
Ook Bolswarder jongens, zoals Henk
van der Zee verhuisden overdag naar
de zolder in de Van Munnickhuizen-
straat. De onderdukers brachten hun
tijd door met wol spinnen en met het
maken van sieraden uit glas. Deze
werden dan verkocht voor een gul
den per stuk. Door de ondragelijke
spanning was een ruzie tussen de
Joodse broers onvermijdelijk. De
verzetsmannen Willem Leurink en
Lammert Roorda hebben er voor
gezorgd dat, enkele maanden voor
het einde van de oorlog, Ab en zijn
vrouw Paula bij anderen werden
ondergebracht. „Ik kreeg er een
andere Joodse onderduiker voor in
de plaats,” vertelt mevrouw Langen
berg. „Dat was Ger de Groot. Een
negentien jarige jongen, die geruime
tijd bij een boer aan de Snekerweg
was ondergedoken geweest.”
Bolswards Nieuwsblad
En „mensen over de vloer” heeft me-
vrouw Langenberg altijd gehad. Dat
begon al in de crisisjaren. Toen ze
twintig jaar was trouwde Tine Bouma 1
met de uit Bolsward afkomstige Harm i
Langenbèrg. Harm was als handzetter
werkzaam bij drukkerij Kuiken in St.
Annaparochie. Met z’n tweeën verhuis
den ze naar de hanzestad, waar Harm
Langenberg bij drukkerij Schermer (te
genwoordig Witte Boekhuis) aan de slag
kon. Na enige jaren daar gewerkt te
hebben begon Harm bij drukkerij Osin-
ga. In de dertiger jaren evenwel kwam hij
op straat te staan. In 1935 overleed
Harm Langenberg en zijn vrouw bleef
alleen achter met zeven kinderen.
Sociale voorzieningen zoals wij die nu
kennen waren er in die tijd niet. Tine
Langenberg moest zich maar zien te
redden. De „steun” was nauwelijks of
niet toereikend. Enkele Bolswarders wa
ren met het lot van de jonge weduwe
begaan, waaronder meester Bachhofner
en kantonrechter Hofstee. Zij zorgden af
en toe voor geld. Ook dominee Vink
sprong geregeld bij. „Het waren slechte
tijden,” zegt 'mevrouw Langenberg. „Ik
had bijna geen inkomen en ik moest naar i
het armenhuis voor geld. Soms vier keer
Nog steeds onderhoudt mevrouw
Langenberg de contacten met haar
vrienden. „Ab is onlangs overleden.
Havenweg 7, Harlingen, tel. 05178-6041
Makkum - Bolsward^
Franeker
Wat ik gedaan heb,
deed ik met liefde”
«s
F - <Sa
