NIEUWII
I
Enkhuizer
4<AJmanak
r 1981
34.50
a
19.50
85.-
27.50
25-
29.50
18.50
49.50
13.50
34.75
12.50
25-
17.90
5.90
24.50
386 JAARGANG
BOEKHANDEL
A. J. OSINGA BV
MARKTSTRAAT 13 BOLSWARD
TELEFOON 05157-2044
25-
Boekhandel A. J. OSINGA h«
15.90
u
■Mr
Pagina 6
De bonte tuin
Aanzien 20e eeuw
het wereldnieuws in
beeld
De allermooiste kleedjes
Een Oosterse Huivering
Het Koninkrijk der Nederlan
den in de 2e Wereldoorlog
di. ioa 52.50
Vijftig vreemde verhalen
samengesteld door
De liefste motiefjes
Auto’s uit de jaren dertig en
veertig
Ruimteschepen van 2000
tot 2100
handboek van de Terran
Trade Authority, speciale
aanbieding, geb. uitgave
voor slechts
Theodora
van courtisane tot
keizerin, geb.
t,-; Lasten en Listen
Gastronomie in Nederland
gouden restaurants
1981 - 1982
Tussen toen en later
a
fife
VRIJDAG 19 DECEMBER 1980
BOLSWARDS NIEUWSBLAD
De slag om de Afsluitdijk
J
Wat op zee gebeurde
Arnold E. Bender:
Voedingswijzer
Leni Saris:
Deze boerderij bij Komwerderzand
moest worden afgebroken omdat hij
zich in de vuurlinie bevond.
te maken en daarom verdeelde ik de
stof in hoofdstukjes waar soortgelijke
meldingen werden bijeengebracht.
Op tweede Pinksterdag werd vanaf de
boot gezien dat de kazematten te
Komwerderzand door vliegtuigen
werden gebombardeerd, die daarbij in
het verticale vlak steeds cirkels be-
Ook het benzinestation bij Komwer
derzand moest het ontgelden.
Haken met handwerken:
Bij de Kop van de Afsluitdijk ligt,
ongeveer een halve kilometer landin
waarts, aan de zuidkant van de weg
Kornwerderzand-Bolsward, een met
pannen gedekte boerderij, die de
naam HOUW draagt. De naam staat
op het dak te lezen. Ai in augustus
1939 kreeg- men hier inkwartiering
van Nederlandse militairen. Het was
een afdeling luchtdoelgeschut: drie
officieren en 80 man. Eerst waren de
mannen gelegerd in de schuur en de
stal, maar toen het vee naar binnen
moest werden er barakken gebouwd.
De luchtdoelafdeling bleef tot begin-
december en werd toen vervangen
door infanterie.
Alles ressorteerde onder de stelling
Den Helder en schout-bij-nacht Jolles
bezocht soms de boerderij voor in
spectie.
De bewoners van de boerderij waren
Anne F. Elgersma, een ongeveer 70-
jarige veehouder, met twee dochters.
De veestapel bestond uit 18 koeien, 2
paarden, 1 stier en wat jongvee.
De tiende mei 1940, ongeveer tussen
4 en 5 uur, vlogen Duitse vliegtuigen
heel erg laag over het huis en er werd
heftig geschoten. Enkele soldaten die
hun logies hadden in de boerderij
lagen open en bloot tegen de zeedijk
en beschoten de toestellen met gewe
ren. Het gevolg was dat zij gemitrail
leerd werden en er viel al direct een
dode.
Jan Willem van de Wetering:
Erica Jong:
Fanny
Dr. L. de Jong:
John Canning fcO.“
Vijftig gruwelijke griezel
verhalen
samengesteld door
John Canning
Spanjer, De Haan:
Bevallen en opstaan
Borduren met handwerken:
Michael Sedgwick:
Joukje de laatste bocht van Rijksweg
43 zien en daarlangs naderde een
sterke bereden afdeling. Een volle
laag 15 cm. granaten sloeg midden in
de troep. Ze zagen paarden hoog
opspringen en neerstorten, ruiters
werden afgeworpen en gedood. Het
was een waar inferno en wat er over
was van de troep nam de vlucht.
En toen kwam ’s avonds plotseling en
hoogst onverwacht het bericht van de
capitulatie. Het oorlogsgeweld ver
stomde
De Duitsers die de slachting hadden
overleefd laadden de lijken op vracht
auto’s (stellig ook de kadavers van de
gedode paarden) en ze schrobden de
bloedvlekken van de weg(!).
Bij het begin van de Afsluitdijk werd
één soldatengraf achtergelaten. Die'--
heette dan alles te zijn wat ze hadden
verloren. En hoe gek het ook lijkt,
zeer velen hebben lang geloofd dat
daar bij die Afsluitdijk ge<m gevecht
van betekenis heeft plaats gevonden.
Rondom de boerderij werden 23
granaattrechters geteld. Eén zelfs in
de „jister”, waar de beide paarden
liepen. Wonderbaarlijkerwijze werd
geen enkel dier gewond!
Wat er gezien is van het afvoeren der
gewonden
Verscheidene berichtgevers maakten
melding van transporten gewonden
door Harlingen met Rode-Kruiswa-
gens in de richting Leeuwarden. Een
merkwaardige toevoeging bij deze
berichten was, dat op elke wagen een
horenblazer zat om het gekreun te
overstemmen. Deze transporten
duurden drie dagen achtereen. Ook
gingen er transporten zwaar gewon
den over Kimswerd, Arum en Bols-
ward. Hier werd de muziek gemaakt
door harmonicaspelers. In Ossenzijl
passeerden ook auto’s met gewonden
en ook hier weer speelde op iedere
wagen een harmonica.
Dan zijn er nog twee meldingen van
zeer lange kolonnes Rode-kruiswa-
gens over de Friese Straatweg Gro
ningen binnenkomend en een, ver
moedelijk wel dezelfde, de stad verla
tend via het Damsterdiep. Hier werd
geen muziek bij vermeld, er was een
uitgaansverbod en de waarnemers
moesten zich schuilhouden om geen
moeilijkheden te krijgen. Op het
Damsterdiep vergde de doortocht een
uur. Mogelijk zijn hier ook de gewon
den bij geweest die in het allereerste
begin hebben gelegen in een daartoe
gevorderde vleugel van het Diacones
senhuis te Leeuwarden. Deze vleugel
is maar korte tijd in gebruik geweest;
de Nederlanders zagen en hoorden
daar stellig teveel!
Marktstraat 13, Bolsward, telefoon 2044
Herman Besselaar:
Langs oude en nieuwe wegen
zwerven door Nederland
en België 57.5V
SPECIALE AANBIEDING
Jack Oleck:
Gijs Zandbergen:
Alleen op kop
interviews met wiel
renners
had kaal gevreten. Soms hielp een
Duitser daarbij. Dat liep allemaal
goed af, al kwam het voor dat een
overrazend vliegtuig een koe deed
schrikken, waardoor de melkemmer
omviel. De beide paarden waren los
gelaten in de „jister” vóór de boerde
rij en natuurlijk waren die ook erg
nerveus.
Joukje had het druk met koffie zetten
en soep koken voor de gewonden en
de hospitaalsoldaten, zolang die er
nog waren. Maar toch vond ze tijd om
per fiets naar Makkum te gaan om te
zien hoe het haar zuster daar vergaan
was. Dat bleek goed te zijn en
ofschoon men haar haast met geweld
trachtte te weerhouden om terug te
gaan, aanvaardde ze de terugtocht.
Daarbij werd ze beschoten. Kogels
sloegen rondom haar in de bermsloten
en op de weg, maar ze bereikte de
boerderij zonder getroffen te zijn.
Toén kwam het spannende ogenblik
"Waarop’ dè e'ërste Duitsers zich ver
toonden. Op de weg en door de
weilanden. Ze kwamen lopend, later
kwamen er fietsers en in de landerijen
stonden zo’n 300 motoren met zij
span.
Genaraal Wilson schrijft in zijn boek
„Vijf oorlogsdagen en hun twintig
jarige voorgeschiedenis” (1960, pag.
269), dat de uiterlijke kentekenen van
zware verliezen werden weggemoffeld
door de gesneuvelden zo snel moge
lijk -afwoeren4I»ar;>ÏJüitsIahd. Hij
vermeldt dat dit bij Boxmeer is
gebeurd en ook bij de Grebbe. Maar
over het Noorden geen woord. En
tóch is daar hetzelfde gedaan en zelfs
op grote schaal.
In een gesprek met de journalist U.G.
de Jong van de Leeuwarder Courant
kwam dit onderwerp ter sprake en
daar er nimmer een onderzoek was
ingesteld naar de route die de tran
sporten van doden en gewonden had
den gevolgd, noch over hun aantal,
werd besloten te trachten hierover
alsnog gegevens te verkrijgen. Immers
van de generatie die dit heeft meege
maakt, leven nog velen, al zijn de
gelederen dan ook al sterk uitgedund.
Verzoeken om inlichtingen over deze
dodentransporten, geplaatst in ver
schillende kranten die hun lezerskring
hebben benoorden de lijn Zwolle-
Coevorden, leverde een zeer groot
aantal antwoorden op. Meestal tele
fonisch.
De vraag die gesteld was, werd uiter
aard beantwoord, maar in tal van
gevallen kwam er dan nog een verder
verhaal bij. Alles tezamen een veel
heid van gegevens zoals men nimmer
aantreft in de boeken die militairen en
staatslieden over oorlogen plegen te
schrijven, maar die tezamen een beeld
geven' van wat de Fransman zo kern
achtig aanduidt met de woorden „pe
tite histoire”.
Het bleek een onmogelijke opgave om
er een aaneengeschakeld verhaal van
Op 13 mei was de moderne kanon
neerboot „Johan Maurits van Nas
sau” onder bevel van de als een zeer
bekwaam hydrograaf bekend staande
commandant Kronenberg de Wad
denzee opgevaren om te zien of men
een punt kon bereiken van waaruit de
Kop van de Afsluitdijk zo nodig kon
worden beschoten. Dat gelukte. Het
schip kwam tot de „Doove Balg”, Er
werd een zestal proefscholen afgege
ven en vanuit de kazematten op
Komwerderzand kon worden gezien
dat deze goed lagen. De 14e mei kreeg
de kanonneerboot het verzoek om de
Kop van de dijk te bombarderen en
met de drie kanons van 15 cm. werden
99 granaten afgevuurd op 18% kilo
meter afstand, die alle Duitse ge
schut, dat op de zeedijk was ingegra
ven tot zwijgen brachten en verder
binnendijks de nodige ravage aan
richtten. De officier van artillerie was
de latere admiraal Reeser, die des
tijds de rang had van luitenant-ter-zee
der tweede klasse. Op de laatste
granaat was het opschrift aange
bracht: „groeten aan Hitler”.
In de boerderij werden 300 man
gelegerd. Het moreel was uiterst
slecht. Herhaaldelijk barsten soldaten
in huilen uit en vaak klom een
gegradueerde op een stoel om de troep
toe te spreken. Helaas verstond Jouk
je evenmin als haar vader Duits, maar
dat zeer velen doodsbang waren was
zonder meer duidelijk.
De zes Nederlandse gesneuvelden
werden door de Duitsers in dekens
gewikkeld en vlak voor de voorgevel
begraven.
Een paar weken later zijn ze opgegra
ven en aan de familie overgegeven,
wat tot hartverscheurende tonelen
aanleiding gaf.
Op de 13e werden de Duitse troepen
de dijk opgestuurd, de fietsers voor
op, de motorrijders er achteraan. Het
waren stoottroepen. Joukje heeft er
geen man van teruggezien; ze liepen
in het kruisvuur van de kazematten en
daar er geen grasspriet dekking was
laat het resultaat zich raden.
Er werd ook geschutvuur gehoord.
Daarbij moeten de zes of negen
proefschoten geweest zijn die de
„Johan Maurits van Nassau” vanuit
de Waddenzee heeft gelost om inge
schoten te zijn als er een bombarde
ment zou moeten volgen.
Dat bombardement barstte de 14e los
om ongeveer 9 uur ’s morgens. Door
een zijraam konden Elgersma en
Om te voorkomen dat de bemanning
geen enkele kans had om zich te
redden wanneer vliegtuigen het voor
anker liggende schip in de grond
zouden boren, waren sloepen, waarin
ook een deel van de scheepsinventaris
was geladen, op enige afstand op een
zandbank verankerd. Vanuit de lucht
is de kanonneerboot echter pas aan
gevallen tijdens de terugtocht naar
Den Helder, maar het schip liep
praktisch geen schade op.
Een andere kanonneerboot, de ,Friso’,
kwam voor Stavoren in gevecht met
Duitse batterijen, waarvan er min
stens één werd vernietigd. Verder
werd de veerboot „Bosman” van de
dienst naar Enkhuizen tot zinken
gebracht, terwijl er al Duitsers op de
brug stonden. Het schip loste 101
schoten, waarvan o.a. één een gat
sloeg in de locomotievenloods op het
spoorwe gemplacement.
Intussen was een deel van de Wons-
stelling ontruimd en de bezetting
begaf zich naar Makkum. Daar lag in
de haven de vrachtboot „Hunze VIII”
ónder kapitein Smit.
Geladen met stukgoederen op weg
van Amsterdam naar Groningen was
het schip voor Harlingen door een
marineofficier gekeerd en terug ver
wezen naar het Ijsselmeer.
Een merkwaardige waarneming van
het bombardement, dat door de „Jo
han Maurits van Nassau” is uitge
voerd, is gedaan te Harlingen op de
zeedijk nabij de „Stenen Man”, het
bekende monument gewijd aan de
nagedachtenis van de Spaanse gou
verneur Caspar de Robles. Men zag
daar de 15 cm. granaten passeren als
vuurbollen en meende dat ze vanaf
Wieringen werden afgeschoten. Na
twee dagen vonden de Duitsers dat de
Harlingers vanaf de dijk teveel kon
den zien en toen werd de toegang
verboden.
„Elk jaar dóet de tiende mei bij
hen die de oorlog bewust hebben
meegemaakt de gedachte uitgaan
naar dat verschrikkelijke begin
van wat een periode van terreur
en angst zou worden van niet
minder dan vijf lange jaren.
Gekluisterd aan de radio probeer
de op 10 mei 1940 iedereen het
verloop van de hopeloze worste
ling te volgen en aller aandacht
richtte zich op het gebeuren in het
Zuiden en midden van ons land, op
de gevechten aan de Maas en
vooral aan de Grebbelinie met als
afgrijselijk slot de zinloze bom
bardementen van Rotterdam en
van de Oostbatterij ten Den Hel
der, toen al tot capitulatie was
besloten.
Dat er ook in het Noorden en
voornamelijk aan de Kop van de
Afsluitdijk is gevochten en dat de
vijand daar met kracht is terugge
slagen en pas toegang tot de dijk
kreeg toen de capitulatie was
getekend, is een in de rest van het
land haast onopgemerkte zaak
gebleven.
Zij die de Afsluitdijk vanuit Fries
land betreden, zullen daar geen
enkel soldatengraf aantreffen en
toch zijn er vele honderden Duit
sers gesneuveld.
Het verhaal van de enige niet-militaire
ooggetuige die midden op het slagveld
heeft verbleven gedurende deze hele
lange vijf dagen.
De boerderij werd in vliegende haast
ingericht tot verbandplaats. Een afde
ling hospitaalsoldaten met twee offi
cieren van gezondheid arriveerde heel
spoedig. De ene dokter heette Eringa.
Lakens met rode menie tot Rode-
Kruisvlaggen omgetoverd werden
rond de boerderij gelegd, de naar de
Afsluitdijk gekeerde gevel werd van
boven tot onder met een zware zand
zakkenlaag bedekt.
In de ene voorkamer woonde het
gezin, in de andere kwamen de ge
wonden. Al omstreeks half elf arri
veerde de eerste militair uit de (ge
brekkig ingerichte) stelling Wons met
een schouderschot, maar diezelfde
dag nog steeg het aantal gewonden tot
20 en in de stal lagen zes gesneuvel
den. Vóór de gevel stonden twee
Rode.-Kruisauto’s, die ondanks de
duidelijkejkenmerken vanuit de vlieg
tuigen doorzeefd werden met kogels
en onbruikbaar bleken toen de ver-
bandafdeling bij de nadering van de
vijand terug moest trekken. De dokto
ren en hospitaalsoldaten moesten o-
ver de balken klimmen van de opge
blazen bruggen te Komwerderzand.
Alle veehouders in de buurt vluchtten
zonder dat er een evacuatiebevel was
gegeven. De meesten joegen hun vee
nog in het land, voorzover dat nog op
stal stond, maar in een enkel geval
vluchtte de boer zelfs met achterla
ting van de dieren in de boerderij.
De He mei kwamen de grenstroepen
vanuit Drenthe op terugtocht op
Houw en zij deponeerden er grote
voedselvoorraden, die ze hadden
meegebracht: bonen, erwten, capucij-
ners, boter en suiker. De gangen
stonden vol.
BOLSWARD - Van de hand van mr.
G.A. Bontekoe verscheen bij de
Fryske Akademy kort geleden het
boekje „Rondom de slag om de
Afsluitdijk” (10-15 inei 1940). Eén
van onze medewerkers, de heer Bau-
ke Kamstra, heeft hier ook over
geschreven in onze krant. Volgens
hem zitten in het boekje van mr.
Bontekoe enkele onwaarheden.
Bij deze een passage uit het boekje
van de heer Boijtekoe. In een vol
gende editie zal de heer Kamstra
hierop reageren.
De Duitsers hebben dit alles later in
beslag genomen. De hospitaalsolda
ten hadden de bezittingen van de
gesneuvelden verzameld, maar bij de
terugtocht naar Den Helder, die volg
de nadat de 20 gewonden vanuit die
plaats nog net op tijd met auto’s
waren opgehaald, kon dit alles niet
worden meegenomen en wat van
waarde was stalen de Duitsers. On
dertussen was de oudste dochter bang
geworden en in een vuurpauze per
fiets naar Makkum vertrokken. Elger
sma en zijn jongste dochter Joukje
slaagden er in de koeien te melken als
er weer wat rust in de lucht was en
Elgersma, die de kalmte zelve was,
bracht zelfs de stier naar buiten en
verplaatste het dier als hij zijn cirkel
De veerboot „Van Hasselt” van de
dienst op Stavoren werd dwars voor
de haveningang tot zinken gebracht
en de „Hunze VIII” kreeg ligplaats in
een Enkhuizer stadsgracht, waar het
schip drie weken lang geblokkeerd
heeft gelegen. Kapitein Smit heeft de
aan dek achtergelaten helmen en
wapens in de haven overboord ge
gooid.
Heath Robinson:
schreven. De terugkerende Neder
landse militairen legden beslag op de
boot en scheepten zich in voor een
overtocht naar Enkhuizen. Enkele
laatkomers werden niet meer aan
boord genomen, omdat de officieren
bang waren dat het in Nederlandse
uniformen verklede Duitsers zouden
kunnen zijn, een verraderlijk optre
den, dat elders in Nederland toen is
voorgekomen en waarvan de radio
melding had gemaakt. Een enkeling
ging zelfs te water om de „Hunze
VHI” nog te bereiken, maar er werd
niet gestopt. De overtocht verliep
zonder moeilijkheden, maar voor
Enkhuizen werd de boot met groot
wantrouwen ontvangen door de tor
pedoboot Z 3 en twee gewapende
sleepbootjes. Héél-langzaam naderde
de Z 3 de vrachtboot, alle, kanons en
mitrailleurs op de „Hunze” gericht,
totdat de afstand zo klein was gewor
den dat de officieren elkaar konden
beschreeuwen. Met de Z 3 er achter
en aan elke kant een sleepbootje
mocht de „Hunze” toen Enkhuizen
binnenlopen. De soldaten kregen be
vel de helmen en wapens op dek te
leggen en met de handen omhoog het
schip te verlaten. De marine nam geen
risico!
Dieuwke Winsemius:
Daan van den Wall Bake:
Wonder op Wielen
autonostalgie uit de
jaren ’45-’65
Weg is Weg
fotografie Rob de Wind,
tekst Alexander Pola. Dit
boek toont in schitterende
foto’s de schoonheid van
het Nederlandse landschap U9.5U
«r.
