Over schaatsen en schaatsenrijden
NB
■M
biuj
w
Het NMB spaarpapier
aan toonder.
Mevrouw.
alles wijst
erop
THEUN DE VRIES DE VOGELS OM HET ERF
i^ktoepcluiv eitje-
2
8
I
<^adio ^-rietland
-1
Openhuis op donderdag 9 november
Zie onze openings advertentie
Een broodmaaltijd
INGEZONDEN
I
BINNENSCHILDERWERK
- -M
De NMB denkt met u mee.
Het Spaarwinstbiljet is een spaar-
vorm, speciaal voor hen die van tevoren
weten hoe lang ze hun geld kunnen
vastzetten. Dat kan kort zijn, dat kan lang
zijn.Twee jaar vast met een rente van 7’/4%
of zes jaar vast met een rente van 8'/4%.
Berekend op basis van rente op rente.
De vier mogelijkheden in de tabel laten u
precies zien wat u betaalt en hoeveel u
straks ontvangt.
U bepaalt uw eigen winst.
Oosterdijk 20, Sneek
r
Er zijn ook Premiespaarbiljetten van
f 5.000,-. Behalve 5% basisrente krijgt u
een premie tot maximaal f 1.075,- na 5 jaar.
Het NMB Spaarpapier aan toonder is
ook voor niet-kliënten onmiddellijk aan
de balie verkrijgbaar.
Vraag folder en inlichtingen.
De nieuwe Lin-chérie speciaalzaak komt aan al uw
wensen voor modieuze dag- en nachtmode tegemoet.
U kiest lingerie, foundations, maar ook romantische
nachtkleding en de nieuwste nachtmode in een
vertrouwelijke- en rustgevende sfeer. Met daarbij alle
advies die nodig is. Omdat juist déze mode de hoogste
eisen stelt.
-
Premiespaarbiljet -g A
met variabele
looptijd. Rente tot /U
De flexibele tussenvorm. Vindt u een
vaste looptijd van 2 jaar wat te kort en 6
jaar te lang, dan is het Premiespaarbiljet
een winstgevend alternatief. Premiespaar
biljetten kunnen namelijk na 2, 3, 4 of 5
jaar worden uitbetaald.
U ontvangt dan bij uitbetaling boven de
jaarlijkse basisrente van 5% rente op rente
een progressief oplopende premie.
De tabel geeft de mogelijkheden op
een rijtje.
U stort nü f 1.000.- en wij betalen u terug:
Spaarwinstbiljet A/
Pagina 5
SNEEKER NIEUWSBLAD - Donderdag 2 november 1978
13 4
Dr. Wümkeshüs Sneek.
2
mer zal hebben bevroed!
f
spaartermijn
u ontvangt
rente
u stort
premie
*De percentages vermeld onder „totale rente” zijn
M
'Z
v.
Schilders- en specfaalbehangersbedrijf
JAN DE LEEUW voor al uw
e Nieuw-en utiliteitsbouw
e Particulierwerk
o Onderhoudswerk
e Bejaardencentra en rijksgebouwen
e Vraag vrijblijvend prijsopgaaf
NEDERLANDSCHE
MIDDENSTANDSBANK
7’/4%
7Va%
8'/4%
8’/4%
f 1.000,-
f5.000,-
f 1.000, -
f5.000,-
spaar-
termijn
2 jaar
3 jaar
4 jaar
5 jaar
hoofdsom
basisrente
f 1.102,50
f 1.157,63
f 1.215,51
f 1.276,28
f 1.152,50
f 1.242,63
f 1.350,51
f 1.491,28
totale*
rente
7’/ 4%
7Vs%
7^4%
8’/4%
Woudvaartkade 58 - Sneek
Telefoon 05150-15242
f 50,-
f 85,-
f 135,-
f215,-
in een
prompt
f 869,37
f4.346,86
f 621,49
f3.107,44
Deze „Hollandse” schaats moet voor het
overige ook eenmaal in Friesland in zwang
zijn geweest maar werd hier, zowel als in
West-Friesland, al in de loop van de 17e
eeuw door de „Westfriese” verdrongen.
Over het verschil in rij-kwaliteiten durven
wij ons niet uit te spreken, mogelijk kon
men op de Friese schaatsen wat meer
2 jaar
2 jaar
6 jaar
6 jaar
toentertijd tevens in ons Friesland de
meest gebruikelijke geweest zullen zijn.
Zoals wij in onze vorige bijdragen lieten uitkomen is het uiterst moeilijk uit te maken
wanneer de klassieke Friese schaats, gekenmerkt door de geheel met hout beklede krul
en de rechthoekige vorm van de voetplaat, inburgerde. Deze Friese schaats onderscheid
de zich van de Hollandse doordat de laatste een hoogoplopende krul aan het vooreinde
van het schaatsijzer vertoonde, terwijl de voetplaat, van bovenaf gezien, 8-vormig was.
Wegens deze typische krul vergeleken de Spanjaarden dit type schaatsen wel met
Moorse pantoffels. Veilig mag worden aangenomen dat de „Hollandse” schaats oudere
papieren bezat dan de „Friese” en dat de laatste moet worden opgevat als een afgeleid,
verder ontwikkeld type.
De vraag was alleen maar in welke eeuw
deze ontwikkeling op gang kwam, al is ons
snelheid ontwikkelen en leenden de Hol
landse schaatsen zich weer beter voor
gebleken dat de zogenaamde Westfriese „schoontijden”,
schaats tussen de Hollandse en Friese in-
stond en de indruk wekt aan de wieg van
de Friese schaats te hebben gestaan. Het van Friese afkomst doch woonachtig
kenmerk van de Westfriese schaats was het -•-
hoog-opstekende schaatsijzer, dat echter, inspiratie voor zijn schaatsen had opged;
Radio Fryslên, FM kanael 5, eltse dei fan
18.00-19.00 ure.
Yn it programma „De Koperen Tón” fan
tongersdei,- 2 novimber o.s. fotelt de 79-
jierrige koster, de hear K. Sytema, oer de
tjerke fan Bozum.
DONDERDAG 2 NOVEMBER
18.00-19.00 uur Radio Fryslên
Aktualiteitenrubryk.
De koperen tun - in kultureel programma
mei toniel, kabaret, skriuwers, boeken,
muzyk, film, totoanstellings, kunst en
publyk.
Hongaarse jongen op een priksleedje, ge
monteerd op benen glijders. Circa 1850.
Prototype van de welbekende Hindeloper
prikslede zowel als de iets robuuste West
friese prikslede.
Welnu, dit paar schaatsen lijkt zéér veel op
dat uit Ypekolsga ofschoon de preekstoel al
werd gemaakt in de jaren 1660-1662, dus
ruim een eeuw eerder dan de behangsels uit
Ypekolsga. Hieruit moet de slotsom ge
trokken worden dat reeds in de 17e eeuw de
Friezen zowel als Westfriezen gewoon waren
op „redens” te rijden welke als de recht
streekse voorgangers kunnen worden aange
merkt van de ook nu nog in gebruik zijnde,
klassieke Friese schaats.
ZATERDAG 4 NOVEMBER
18.00-19.00 uur Radio Fryslên
Aktualiteitenrubryk.
Sportprogramma - ütslaggen, ynterfjoes,
reportaezjes, birjochten en muzyk.
OPEN SCHOOLRADIO FRYSLAN
Woensdag 1 november 1978 10.30-10.50
uur Fries, les 9 „De Natuur”
Zaterdag 4 november 1978 12.30-12.50 uur
Herhaling.
TELEBORD SKOALLERADIO/RADIO
FRYSLAN
Dinsdag 31 oktober 1978 10.00-10.10 uur
Wopke by de boer
Woensdag 1 november 1978 10.00-10.10
herhaling.
ZONDAG 5 NOVEMBER
18.00-19.00 uur Radio FrysISn
Sportprogramma - ütslaggen, ynterfjoes,
reportaezjes, birjochten en muzyk.
wat lekkere heerlijkheden van de bakker
op de tafels voor ons klaar. - Daar hebben
de bakkers in de Sneeker stad - met elkaar
geweldig veel werk van gehad. - Ieder
mens zal en moet dan ook werken om te
leven van het geld, - maar de bakkers, die
hadden een broodmaaltijd voor alle
bejaardentehuizen gratis beschikbaar ge
steld. - Dat kan niet altijd voor de bakkers
uit, voor nul cent, - want dan komen ze
met elkaar in het faillissement. - Zo’n
maaltijd kunnen de bejaarde mensen dan
ook van harte waarderen. - Hartelijk be
dankt voor deze broodmaaltijd, geachte
heren.
Piet van Manen,
VRIJDAG 3 NOVEMBER
18.00-19.00 uur Radio FryslAn
Aktualiteitenrubryk.
De Greate Pier Show, in programma op de
freedtojoun, mei ü.o. in foarum, bisteande
üt Mieke Andela-Baur, Joop van den Berg,
Klaes Jahsma en Jan Bearn Singelsma.
Gespreksleider Klaes Wielinga.
afgerond en berekend op basis van samengestel
de interest.
Rcntcwijzigingcn voorbehouden.
De broodbakkers die gaven
bejaardentehuizen een gratis
maaltijd. - De leden van het genootschap
hebben belangstelling voor de bakkerij en
zijn overal toe bereid. - Er zitten wel eens
mensen in de kamer, eenzaam of alleen, -
Maar met de broodmaaltijd zaten we
allemaal als mensen om twee grote tafels
Gerbrandyschool in Sneek:
Jeen Dotinga: ik eet met mijn tanden en kiezen en ik poets mijn tanden zo goed, ik
heb nog geen één vulling en ik drink melk omdat melk wit is en ik vind het lekker en
het is gezond en met mijn tanden eet ik en bijt ik en met mijn kiezen eet ik ook, daar
maak ik het brood en aardappelen mee vijn.
Anna-Margje: als ik 's morgens van bed af kom, klee ik me uit en dan klee ik mij
weer aan, dan was ik mijn gezicht, en dan ga ik eten en dan ga ik tandeboetsen en
naar school, dan kom ik uit school, dan ga ik brood eten, en dan ga ik weer naar
school, dan gaat de school weer uit, dan ga buiten spelen, dan ga ik weer eten, dan ga
ik tandenpoetsen en dan ga ik naar bed.
Meester Jan zegt: Iedereen die fietst, moet er voor zorgen, dat de lampen die op die
fiets zitten, ook willen branden.
Tot slot nog iets over het gebruik van
„koeribben” op het ijs. Wij vonden een
notitie uit 1872. Op 13 januari van dit jaar
werd tijdens een bijeenkomst van de
Gesellschaft für Anthropologic, Ethnologie
und Urgeschichte te Berlijn een verklaring
voorgelezen van een zekere dr. D. Bruck
ner uit Brandenburg bij Berlin. Deze Dr.
Brückner vertelde hoe hij was opgegroeid
in Gross-Laswitz en daar tot aan het verla
ten van het ouderlijk huis op zijn 15de jaar,
nog nimmer schaatsijzers had gezien. Las-
witz ligt 3 mijl ten Noord-Oosten van
Lignitz, in het Zuiden van Polen, zodat
men daar gedurende winter heus wel met
sneeuw en ijs te maken kreeg en het aan
toegevroren poelen en plassen evenmin
ontbrak. De jeugd behielp zich met daar
toe geschikte paardenbotten die uit de
afvalhoop van een plaatselijke vilder wer
den opgewoeld. De voorkeur ging uit naar
een bepaald voetbeen van het paard, juist
zoals de „glissen” uit onze terpen. Op de
slijpsteen werden deze botten als het ware
vóórgeslepen en eenmaal op het ijs ging
men er gewoon op staan, onder iedere voet
één, om zich vervolgens, rechtopstaande,
met behulp van een stevige, aangepunte
stok, vliegensvlug over het ijs voort te
duwen. Behendige jongens wisten daar een
behoorlijke snelheid mee te ontwikkelen.
Naarmate de beenderen verder afsleten
nam ook de glijsnelheid toe. Voor de wind
kon men er zelfs op „zeilen” door de jassen
of jakken wijd uit te slaan. De in deze
„schaatsen” geboorde gaatjes dienden niet
om er voetriemen door te halen maar
alleen een touwtje, om het paar schaatsen
gemakkelijker te kunnen meedragen. Een
voudiger kon het ook ai niet en dat het ook
in Friesland eenmaal net zo toeging kan
men voor zeker aannemen!
In Hongarije zowel als op het eiland Got
land zijn voorbeelden bewaard gebleven
van sleedjes, gemonteerd op dierenbotten.
Men kende ook modder-sleedjes. op bot
ten geplaatst, terwijl men in sommige berg
streken het hooi naar huis sleepte met
dergelijke botten-sleedjes omdat het ge
bruik van wagens of karren daar niet
mogelijk was. Wij hebben hiernaast twee
tekeningetjes laten afdrukken teneinde
zich een indruk te kunnen vormen van het
gebruik van „benen schaatsen”, gelijk ook
onze Friese voorouders dat hebben ge
daan. Er is zelfs in het hartje van Sneek, in
de vulling van een gedempte sloot pal
achter de Grote Kerk - nu Grote Kerk
straat - eens een „glis” opgediept, daterend
uit de 13de eeuw. Deze „benenschaats” zal
daar wel zijn beland toen deze gracht was
toegevroren en een dergelijke „glis” door
de „rijder” werd verloren, om
nabijgelegen wak te belanden en
naar de bodem te zinken. Deze „benen
schaats”, stellig de oudste van Sneek,
ligt nu in het Fries Scheepvaart Museum.
Iets wat de voormalige eigenaar wel nim
mer zal hebben bevroed! H.H.
De panelen van de Bolswarder preekstoel
werden gesneden door Johannes Kinnema,
van Friese afkomst doch woonachtig te
Alkmaar. Het is dus mogeliik dat hij de
laan
te Alkmaar en niet in Friesland. Alkmaar
waardoor
u ontvangt
Poolse jongen, die zich met behulp van een
prikstok op paardenbotten over het ijs voort
beweegt. Circa 1850.
De verhalen zijn alle in een makkelijk
leesbare, meeslepende stijl geschreven,
waarin Wilt de rol van de verteller
vervult. Het boek is uitgevoerd in een
handzaam formaat met een harde kaft
en telt 208 bladzijden. Zonder meer
aanbevolen voor enkele koude winter
avonden leesgenot.
Amsterdam, Em.Querido’s Uitgeverij
B.V. 1978. w w
Het erf is het bestendige in de jeugd van
Wilt Tjaarda, zijn ouderlijk huis, de omge
ving, het doperse milieu.... De vogels zijn
alle gasten die het erf betreden en die Wilt
vanaf dat erf met zijn kinderlijke verbazing
en naïviteit, en later kritische blik, ziet
komen en gaan: de heilsoldaten door wie
kort na de ramp met de Titanic een ware
veldslag in het dorp wordt ontketend, het
vliegfeest waarbij de grote held ver
ongelukt, de ontdekking van de schilderen
de oudoom die door de familie in het
vergeetboekje is gedouwd vanwege zijn
recalcitrante gedrag jegens dominees en
alles dat maar naar de kerk neigt, de
pianospelende Annie Wessels die later een
groot konsertpianiste wil worden en ook
inderdaad in de bekendheid komt.
Het boek bevat in totaal tien verhalen die
alle op een terugblikkende manier ge
schreven zijn: de schrijver kijkt, eenmaal
volwassen geworden, terug op zijn jeugd,
terwijl de gesproken gedeelten in de tegen
woordige tijd staan waardoor een levendi
ge afwisseling tussen heden en verleden
ontstaat.
In het verhaal spijbelen zien we een inmid
dels twaalfjarige Wilt zijn twee vrienden
aansporen samen met hem een dag te
spijbelen om wraak te nemen op de hoofd
meester, die hem een koppig ezelsveulen
heeft genoemd, omdat hij tijdens de les in
zijn schrift zat te tekenen. Ze gaan gedriën
naar het Taniabos en brengen fantaserend
over herten en rovers, elkaar en zichzelf
bang makend de tijd door tot de school is
afgelopen. Althans dat zijn ze van plan; de
dode marskramer echter, die ze kennen als
Abel Knipmes en die als een fikse drinker
bekend staat, doorkruist hun plannen. Ze
halen de veldwachter en de dokter en
nadat inderdaad de dood is vastgesteld
worden de drie spijbelaars in de auto van
de dokter (de enige in het dorp) naar
school teruggebracht, aan de ene kant een
feest natuurlijk, maar aan de andere kant
een vernedering. Op school gekomen wor
den ze vanwege hun moedige gedrag
slechts licht vermaand door de hoofdmees
ter. In dit verhaal weet de auteur treffend
de jongensachtige branie tijdens de wande
ling door het Taniabos naar voren te halen.
Aan de ene kant de angst voor de dood,
aan de andere kant de sensatie dat zij de
dode ontdekt hebben. De sensatie overwint
tenslotte de angst.
In de andere verhalen ontdekt Wilt de
betovering van het vrouwelijke, hij ervaart
de medegenloosheid van de mens jegens
soortgenoten en dieren en gaat zijn geloof
op een meer kritische manier beschouwen.
De Tjasker in Sneek.
Paul Schraa. Wees zuinig op je tanden. Piet eet een stukje appeltaart. Moeder zegt
tegen Piet: is het lekker? Ja, zegt Piet. De bacteriën beginnen ook te eten, want de
baas zegt: begin maar. A lie bacteriën stuifen er op af. Piet haalt de tandenborstel er
bij, hij gaat naar de wastafel toe, hij pakt de tuube tampasta, hij smeert een beetje op
zijn tandenborstel en hij kan beginnen zijn mond schoon te maken.
Bart: Wees zuinig op je tanden. A Is je je tanden niet poetst, dan komen de mannetjes
om het eten dat er nog zit op te halen. En dan komen er gaatjes in je kiezen en dan
ga je naar de tandarts en dan wordt het gevuld en dan zit er zilver in je kiezen. En als
het te laat is, dan gaan ze trekken, want dan is het te laat. En dan komen er soms
weer nieuwe kiezen, maar niet altijd.
Petra: Dinsdagmorgen kwam er een mevrouw op school om over de tanden te
vertellen. Ze vroeg ook wie er bruin brood at. En wie wit brood. Ik eet bruin brood.
Ze had ook een gebid mee. Harry moest de tanden poetsen. Hij poetste ook de tong.
Dat was helemaal verkeerd. Toen moest hij het over doen. Dit keer deed hij het goed.
Ze had ook een boek mee. Daar stond in dat een jongetje appeltaart at. En toen
kwamen er allemaal mannetjes. Die zochten allemaal suiker op. Die mannetjes
maken gaatjes. Maar gelukkig poetste het jongetje op tijd zijn tanden. Die beestjes
heten bacteriën. We mochten alle plaatjes zien. We kregen ook een kleurplaat. Ik
nam er twee, voor mijn zusje ook één. En de juffrouw kreeg een poster. Voor in de
klas.
Karin: Er was eens een jongetje, dat maar SOMS zijn tanden poetste. En daarom
had hij vaak gaatjes. Dat was niet leuk, maar voor de bacteriën was dat prettig.
Want dan hadden ze wat te eten. WAARDOOR hij gaatjes kreeg, zal ik eens gauw
vertellen. Als dat jongetje een appeltaart at (zoals nu) en niet tandenpoetste, bleven
er stukjes taart op zijn tanden zitten en in die taart zit suiker. De mannetjes, de
bacteriën, haalden er een ladder bij en haalden het zoet er af en daar hadden ze ook
nog een steenboor bij nodig.
Harry: Wees zuinig op je tanden, want anders maken de mannetjes gaatjes en dan
moet je naar de tandarts toe, dus snoep verstandig eet een appel, je moet geen toffees
of koekjes eten, daar krijg je gaatjes van, en roti ge tanden, dat is niet zo leuk, als je
’s avonds naar bed gaat, dan moet je poetsen en smorgens en smiddags ook. Eerst
moet je op en neer en dan heen en weer en dan je tandvlees, dat moet je ook doen en
binnenin moet je ook poetsen. De juffrouw is geweest, je moet nu: niet vergeten je
tanden te poetsen.
voor de heen. - Het eet als broeders en zusters wel
brood- gezellig met elkaar - Er stond dan ook heel
evenals dat van de Friese schaats, tot
boven aan toe met hout was bekleed. Wij lag aan de grens van West-Friesland maar
merkten verder op dat het paar schaatsen, was daarom nog geen „Hollandse” stad als
nauwkeurig afgebeeld op de vermaarde Haarlem of Amsterdam. De Alkmaarse
behangsels uit Ypekolsga, in 1783 door jeugd zal dan ook wel op Westfriese ijzers
Aede Lutzens vervaardigd en thans in het hebben gestaan toen Kinnema de opdracht
Fries Scheepvaart Museum te bewonderen, ontging de vier panelen voor de Bols-
de oudste ons bekende voorstelling was warder preekstoel te snijden. In ieder geval
van schaatsen van het Friese type, zij het danken wij deze preekstoel de alleroudste
(Jat dit nog sterk geleek op het Westfriese afbeelding van Westfriese schaatsen, die
type.
Intussen waren wij geheel vergeten dat er
op een nog veel ouder kunstwerk in Fries
land schaatsen staan weergegeven, en wel
op de fameuze, prachtige preekstoel in de
Grote Kerk te Bolsward! De vier panelen
van dit kunstwerk zijn namelijk versierd
met de emblemen der Vierjaargetijden en
wat lag meer voor de hand op het paneel
van de Winter een paar schaatsen aan te
brengen?
In 1941 publiceerde Theun de Vries de eerste hierbij niet zozeer om een autobiografische
reeks vertellingen van Wilt Tjaarda, later als wel om een nostalgische terugblik op zijn
herdrukt als „de Friese postkoets”. In 1967 jeugd in Friesland waarbij de huiselijke
volgde „De namen in de boom”. Met „de zaken als de bomen, de haard en het erf
vogels om het erf” sluit de autheur de symbolen zijn geworden voor het verleden,
wederwaardigheden omtrent zijn gefingeer- en dromen en waarheid elkaar doorkruisen,
de dubbelganger, Wilt Tjaarda af. Het gaat
A •'■‘Z
